bất công, cụ Xkhua-đốp-xki đã sống những năm cuối đời rất êm đềm – và
nhờ có Ma-ri, lại càng êm đềm hơn. Tình mến thương của con cháu và niềm
vui của người cha, người ông, làm cụ quên dần những nỗi gian truân của một
cuộc đời thua thiệt. Những niềm vui cuối cùng, những niềm vui lớn nhất của
cụ đều do Ma-ri. Sự khám phá ra hai chất Pô-lô-ni và Ra-đi, các bản thông
báo của Viện Hàn lâm khoa học Pa-ri, các bản tin rạng rỡ kí tên con mình
làm tràn ngập lòng tự hào của nhà giáo sư vật lý ấy, mà công việc vụn vặt
hằng ngày không cho ông đi sâu nghiên cứu khoa học. Theo dõi công trình
của con gái, từng giai đoạn một, cụ thấy rõ tầm quan trọng và đoán trước ảnh
hưởng của nó. Mới đây Ma-ri đã báo tin cho cụ: sau bốn năm trời kiên trì đã
có được Ra-đi nguyên chất. Và trong bức thư cuối cùng, viết sáu ngày trước
khi chết, tay run nét chữ nguệch ngoạc làm cho Ma-ri lo lắng nhận thấy chữ
viết của cụ không còn đều đặn, đẹp nét như xưa, cụ đã nói với con gái:
“Thế là con đã có được muối Ra-đi nguyên chất. Nếu tính tổng số
công sức bỏ ra để có được chất ấy, thì chắc hẳn nó là một nguyên tố hoá học
đắt nhất, chỉ tiếc là hình như vật ấy chỉ đáng chú ý về mặt lý thuyết mà
thôi”.
Giá cụ sống thêm hai năm nữa, hẳn cụ sẽ sung sướng và tự hào biết
bao khi thấy vinh quang đến với con gái và giải thưởng Nô-ben được tặng
chung cho Hăng-ri Bếch-cơ-len, Pi-e và con bé út “An-chiu bé nhỏ” của cụ.
Xanh xao, gầy gò, Ma-ri từ giã Vác-xô-vi. Đến tháng 9 năm ấy, bà
trở lại Ba Lan. Sau tang tóc, mấy anh em Xkhua-đốp-xki càng thấy gắn bó,
để tỏ rõ cho nhau rằng tình anh em đùm bọc vẫn cứ còn sống mãi.
*
* *
Tháng mười, Pi-e và Ma-ri trở lại phòng thí nghiệm. Cả hai đều mệt
mỏi. Ma-ri vừa tham gia nghiên cứu về soạn lại kết quả làm tinh khiết chất
Ra-đi. Nhưng cái hào hứng, ham thích năm xưa không còn nữa. Nếp sống
căng thẳng kinh khủng mà từ bốn hôm nay thần kinh bà phải chịu đựng bắt
đầu có triệu chứng không bình thường. Có đêm Ma-ri mê ngủ, trở dậy đi đi
lại lại trong phòng.
Năm sau, xẩy ra mấy việc đau thương, Ma-ri có mang, rồi đẻ non, coi
đó là một việc bi thảm Ma-ri viết cho Brô-ni-a, ngày 20 tháng Tám 1903:
