ân cần, cảm động như vậy, vào một buổi sáng tháng sáu rực rỡ khác, không
kém phần long trọng. Cách đây hai mươi năm, năm 1883, cô bé Ma-ni-u-sa
cũng mặc đồ đen như bây giờ, miễn cưỡng nhận từ tay một nhân viên Nga
hoàng chiếc huy chương vàng của một trường trung học ở Vác-xô-vi…
Ma-ri Qui-ri đứng rất thẳng. Khuôn mặt xanh xao, dưới bộ tóc màu
nhạt chải ngược bồng lên, để lộ một vầng trán rộng, in mấy nếp nhăn li ti,
dấu hiệu cuộc chiến đấu mà bà đã thắng. Trong gian phòng đầy ánh sáng,
các nhà vật lý, các nhà hóa học ngồi chật ních. Phải kê thêm ghế: tầm quan
trọng đặc biệt của vấn đề sắp tới đã lôi kéo tất cả giới khoa học.
Cụ bác sĩ Qui-ri, Pi-e và Brô-ni-a, ngồi ở cuối phòng xen lẫn với sinh
viên. Gần đấy một nhóm các cô nói chuyện lao xao. Đó là những nữ sinh ở
Xe-vrơ, học trò của Ma-ri đến cổ vũ giáo sư của họ.
Ba ông giám khảo mặc lễ phục ngồi sau một cái bàn dài bằng gỗ sên
lần lượt đặt câu hỏi, Ông Bu-ti sau đến ông Líp-man - người thầy đầu tiên có
những cảm hứng tế nhị và cuối cùng ông Moát-xăng, mà bộ râu quá dài làm
cho mọi người chú ý. Thí sinh trả lời, giọng êm dịu, tay cầm phấn, thỉnh
thoảng lại vẽ lên bảng đen lược đồ một chiếc máy hoặc những dấu hiệu một
công thức cơ bản. Công trình nghiên cứu được trình bày bằng tiếng nói khô
khan của kĩ thuật, và những tính từ nhạt nhẽo. Nhưng trong đầu óc người
nghe, già cũng như trẻ, thầy cũng như trò, đang diễn ra một sự biến đổi mới.
Lới nói lạnh lùng của Ma-ri trở thành một hình ảnh nóng bỏng vô cùng phấn
chấn: hình ảnh một trong những phát minh lớn nhất của thế kỉ.
Các nhà bác học thường không thích hùng biện hoặc bình phẩm dài
dòng. Để phong cho Ma-ri danh hiệu tiến sĩ, các vị giám khảo trường Đại
học khoa học cũng lại dùng những lời lẽ hết sức giản dị, mà hai mươi năm
sau, khi đọc lại, vẫn thấy cảm kích sâu sắc.
Ông Líp-man, chủ nhiệm khoa, tuyên bố bằng câu nói đã thành công
thức:
- Trường Đại học Pa-ri tặng bà danh hiệu Tiến sĩ khoa học vật lý
hạng xuất sắc.
Khi tiếng vỗ tay đã dứt, ông nói thêm, giọng giản dị, thân mật và hơi
rụt rè của một giáo sư Đại học già:
