Sau lần lão Hoóc-no-be đến thăm trường, Ma-ni-a càng cảm thấy đời
mình có một nỗi buồn. Còn đâu em bé vô tư lự xưa kia? Bốn năm gần đây,
bao tai họa đã liên tiếp giáng xuống gia đình ông giáo làm cho em tưởng như
một cơn ác mộng.
Đầu tiên là bà giáo đi Ni-xơ cùng với Dô-sa. Cả nhà bảo Ma-ni-a
rằng mẹ đi nghỉ dưỡng ở bờ biển cho khỏi hẳn sẽ về. Một năm sau, gặp lại
mẹ thì thấy mẹ đã già xọp đi, không nhận ra nữa. Và số mệnh như đã định
trước rồi.
Rồi đến thu 1873, một ngày ảm đạm sau kì nghỉ hè. Khi cùng với gia
đình trở về phố Nô-vô-lip-xki để tiếp tục làm việc vào năm học mới, ông
giáo thấy trên bàn giấy một lá công văn: theo lệnh trên, ông bị rút lương, đòi
nhà, cách chức hiệu phó.
Đó là cách trả thù của tên I-van-nốp đối với những người dưới quyền
không chịu cúi đầu nịnh nọt.
Sau nhiều lần đổi chỗ ở, gia đình Xkhua-đốp-xki chuyển đến một căn
nhà góc phố Ni-vô-li-xki và Các-mê-lít.
Hoàn cảnh ông giáo lúc này đã thay đổi, ngày càng túng bấn, lúc đầu
ông chỉ nhận hai, ba người trọ học, về sau đến năm, mười người vừa ăn, ở và
học tư, nhà thành như cái chợ, chẳng còn không khí gia đình thân mật ấm
cúng nữa.
Không chỉ vì địa vị đã sút kém hoặc vì muốn để vợ đi Ri-vi-e-ra chữa
bệnh mà ông giáo phải thu xếp như vậy. Cũng còn một lý do khác. Đó là vì
ông đã nhẹ dạ nghe người em vợ gọi chung vốn mua một cối xay máy để
tính chuyện làm giàu. Và con người vốn cẩn thận đó, bỗng chốc mất nhẵn ba
mươi nghìn rúp, kết quả một đời làm việc và ky cóp. Vừa hối, vừa tiếc, lại lo
nghĩ về tương lai, ông cứ tự trách là đã làm cho gia đình nghèo túng và mấy
con gái mất của hồi môn.
Nhưng chỉ cách đây hai năm – vào tháng giêng 1876 – Ma-ni-a mới
biết thế nào đau thương, bất hạnh. Một người học trò trọ học bị lên đậu đã
lây ra Brô-ni-a và Dô-sa. Trời! Những tuần lễ khủng khiếp! Buồng bên này
bà mẹ lao cố nén cơn ho, buồng bên kia, hai cô gái lên cơn sốt rên rỉ và run
lập cập.
