trong cuộc sống của nhân loại. Chúng ta có bổn phận giúp đỡ những người
mà ta thấy có thể giúp ích nhiều nhất”.
Vai trò trường “đại học di động” không chỉ bổ túc cho những thanh
niên mới ở trường trung học ra. Sự nghiệp giáo hóa này được cả sự tham gia
của học sinh. Được chị Pi-a-set-xka cổ vũ, Ma-ni-a nhận dạy học cho dân
nghèo. Cô đến đọc sách cho chị em công nhân ở một xưởng may và dần dà
xây dựng cho chị em một tủ sách tiếng Ba Lan.
Làm sao tưởng tượng được sự say mê của cô gái mười bảy tuổi. Tuổi
thơ ấu của cô đã trôi qua trước những sinh linh bí ẩn là dụng cụ vật lý của
bố. Và ngay trước khi khoa học tự nhiên được mọi người chú ý, ông giáo đã
truyền cho con gái lòng ham muốn say mê hiểu biết. Nhưng đối với một cô
gái dạt dào sức sống sôi sục, cái thế giới ấy chưa đủ. Giờ đây, cô đang bước
vào các lĩnh vực khác của nhận thức về thế giới. Phải nắm được thuyết thực
dụng của
Công-tơ
. Phải tiếp thu tiến triển xã hội! Ma-ni-a không chỉ ao ước
học toán và hóa. Cô còn muốn chấn chỉnh lại trật tự xã hội, và đem ánh sáng
kiến thức đến đông đảo quần chúng nhân dân.
Giữa những hoài bão, ước mơ đó, Ma-ni-a chưa thấy rằng cần có một sự
lựa chọn. Cô chưa ý thức được đâu là ý thức dân tộc, đâu là tư tưởng nhân
đạo và đâu là nguyện vọng của người trí thức.
Thật lạ là cô vẫn giữ được bản chất dịu dàng, dễ thương trong tình trạng
tao loạn ấy, giữa những học thuyết ấy. Được tiếp thu ở cha mẹ một nền giáo
dục chặt chẽ, cao quý và tấm gương sáng của những con người thanh khiết
đã chăm sóc đến tuổi thanh xuân của cô, Ma-ni-a đã tránh được nhiều điều
cực đoan. Bản chất cô mang một phong thái đoan trang, một vẻ duyên dáng,
sau này sẽ luôn đi cùng với lòng hăng hái của cô, cả những lúc đắm đuối
nhất. Trong đời Ma-ni-a, chưa hề có lúc nào biểu lộ phẫn uất hoặc bừa bãi
phóng đãng. Tuy tính khẳng khái, tự do, chưa bao giờ nói một lời tục tằn,
chưa bao giờ cô nghĩ đến châm hút một điếu thuốc lá...
Sau những giờ ôn tập cho lớp học khu phố, giảng bài cho công nhân
xưởng và những buổi học lén lút về giải phẫu ở “đại học di động”, nếu còn
rảnh Ma-ni-a thường đóng cửa ngồi nhà đọc và viết. Thời kỳ chỉ xem tiểu
thuyết “giải trí nhẹ nhàng” đã qua rồi. Giờ đây Ma-ni-a đọc Đốt-xtôi-ép-
xki
[12]
(Dostojeewki-NS), Gôn-xa-rốp
[13]
