thảm dệt màu, nhưng lại ảm đạm vì một mảnh giấy báo tang và tấm ảnh của
một đứa con đã chết trong lũ con lúc nhúc của mụ, buồng này chỉ để tiếp
khách thôi. Màn cửa lúc nào cũng buông; và lũ con chân dẫm đất tuyệt đối
không được bước vào khu vực thiêng liêng này, trừ những dịp long trọng.
Mụ nấu ăn, và cả nhà đều ăn ở bếp, ở đó mụ vừa giặt, vừa hồ vừa là quần
áo suốt cả tuần lễ trừ ngày chủ nhật. Tiền thu nhập của mụ phần lớn nhờ ở
công việc giặt quần áo cho những nhà hàng xóm khấm khá hơn. Chỉ còn lại
một buồng ngủ, nhỏ như buồng của Martin, mụ và bảy đứa con nhỏ sống
chen chúc và ngủ ở đó. Làm thế nào mà thực hiện được cái việc đi ngủ ấy,
đối với Martin thật mãi mãi là một điều kỳ lạ, bên này bức vách mỏng, đêm
đêm gã nghe rõ từng chi tiết, những tiếng cãi nhau, những tiếng nô đùa,
những chuyện trò to nhỏ, những tiếng líu ríu ngái ngủ như tiếng một bầy
chim. Một nguồn thu nhập khác nữa của mụ Maria là hai con bò cái, mỗi
ngày mụ vắt sữa hai lần vào buổi tối và buổi sáng. Hai con bò này lén lút ăn
cỏ ở những chỗ vắng người hoặc ở bờ đường cái quan, lúc nào cũng có một
đứa con của mụ quần áo rách rưới đi chăn, nhiệm vụ chính của chúng là để
ý không cho lão gác khu nhốt súc vật lạc nhìn thấy.
Trong căn buồng nhỏ của mình, Martin sống, ngủ, học tập, viết lách và
lo lấy mọi việc. Trước cửa sổ độc nhất trông ra cái cổng nhà, đằng trước kê
một cái bàn nhà bếp vừa dùng làm bàn viết, giá sách, chỗ để máy chữ.
Chiếc giường kê sát bức tường sau chiếm mất hai phần ba căn buồng rồi.
Bên cạnh bàn có một cái tủ gương lòe loẹt, người làm ra nó cốt chỉ kiếm lời
chứ không cốt để dùng, gỗ mặt tủ mỏng, cứ mỗi ngày bong ra một ít. Chiếc
tủ gương ấy được kê ở một góc. Đối diện với nó ở góc bên kia cạnh bàn là
bếp - một cái bếp dầu để trên một hòm gỗ trước kia để đóng hàng tơ lụa,
trong có đựng bát đĩa, dụng cụ nấu nướng trên tường có giá để thức ăn, và
ở trên sàn có sẵn một xô nước. Martin phải lấy nước từ bể nước trong bếp
vì trong phòng gã không có vòi. Vào những hôm có đun bếp, khói xông lên
mù mịt, thì những mảnh gỗ trên mặt của chiếc tủ gương lại bong ra một
cách ghê gớm. Chiếc xe đạp của gã được treo vào một cái móc trên trần
ngay ở đầu giường. Lúc đầu, gã vẫn để ở dưới đất, nhưng lũ con mụ Silva
