Tính tuyệt vọng được huấn luyện là một trạng thái tâm lý có thể
ả
nh hưởng lên cả con người lẫn con vật. Đó là một khuynh hướng nhận
thức về những trải nghiệm trong quá khứ theo cách nếu một hoàn
cảnh tương tự xảy đến, bạn sẽ tin rằng mình không thể làm gì được
trong tình huống đó. Bạn “biết” dù có cố gắng cũng chẳng ích gì vì
những kinh nghiệm trong quá khứ đã dạy bạn rằng bạn bất lực
không thể xoay chuyển tình thế. Những gì bạn làm trong quá khứ
đều không thể thay đổi được gì. Thế là bạn bị thuyết phục rằng
mình bất lực, thậm chí bạn chẳng buồn cố gắng để giúp bản thân
mình.
Seligman tìm ra học thuyết này từ năm 1967 khi quan sát những
con chó trong phòng thí nghiệm. Chúng được chia thành 3 nhóm;
những con chó trong nhóm 1 chỉ bị cột chung lại với nhau trong một
thời gian rồi thả ra. Những con chó trong nhóm 2 và 3 thì bị điện giật,
khác ở chỗ là những con chó trong nhóm 2 có thể chấm dứt các cú
điện giật bằng cách nhấn vào một cái cần gạt (chúng đã được dạy từ
trước), trong khi những con chó ở nhóm 3 nhấn vào cần gạt thì
không có gì thay đổi. Đối với chúng, các cú điện giật đến ngẫu nhiên
và không thể nào thoát được.
Seligman phát hiện rằng những con chó trong nhóm 1 và 2 nhanh
chóng hồi phục sau cuộc thí nghiệm, nhưng những con chó ở nhóm 3
thể hiện các triệu chứng trầm cảm lâm sàng. Trong phần hai của
cuộc thí nghiệm, một lần nữa mấy con chó lại bị điện giật, nhưng
lần này chúng có thể thoát khỏi cơn đau bằng cách nhảy qua một
vách ngăn thấp. Các con chó thuộc nhóm 1 và 2 nhanh chóng nhảy
qua vách ngăn và hết đau, nhưng hầu hết các con chó ở nhóm 3
không cố gắng làm gì cả. Chúng đã học được từ phần một của cuộc
thí nghiệm rằng chúng bất lực, vì vậy chúng không cố gắng tìm
cách thoát ra. Chúng trở thành nạn nhân cho các nhà khoa học tra
tấn, bởi chúng đã học được từ trước rằng chúng không có khả năng
thay đổi bất cứ điều gì, chúng chỉ biết nằm bẹp và rên rỉ.
