Ngớ ra một lúc, tôi mới hiểu thực trạng của vấn đề. Trang sử văn học
Việt không thiếu bi kịch hài hước chỉ vì người đọc không hiểu và cảm hết
văn bản của một tác phẩm. Nhiều nhà văn đã phải trả giá sinh mệnh chính
trị và cả cơm áo chỉ vì tác phẩm bị hiểu sai lệch nhãn quan sáng tác. Tôi
đưa ra nhận xét đó với người bạn mới biết mặt chưa đầy mười phút tỏ
ngưỡng mộ một phát hiện sắc sảo hơn là sự chia sẻ. Quên bẵng Văn Giá
đang níu tay lôi đi, Thống hào hứng như đang đứng lớp vào một ngày đẹp
trời:
- Với các tác phẩm của nhà văn, việc không được cảm thụ đầy đủ ý nghĩa
tự thân có thể châm chước phần nào do nhiều yếu tố từ phía bạn đọc.
Nhưng với các tác phẩm được tuyển vào sách giáo khoa mà cũng bị cảm
thụ sai lệch thì là vấn nạn của quốc gia... Nhưng sẽ chẳng bao giờ có một
cách cuối cùng, duy nhất cho việc hiểu và cảm thụ, hay phân tích một tác
phẩm...
Quan điểm này của Đỗ Ngọc Thống chính xác không chỉ với văn học nói
chung và cả việc giảng dạy văn học trong hệ thống giáo dục hiện hành. Từ
đó nhìn sang lĩnh vực khác, thấy chúng ta mắc một cái lỗi chí tử ngay từ
gốc của hệ thống. Tổng kết chiến lược này của Đỗ Ngọc Thống không chỉ
đơn thuần là sự mẫn cảm mà là tổng thành từ lòng trắc ẩn sư phạm với thế
hệ tương lai, tích lũy qua những tháng ngày cầm phấn, bình giảng từng câu,
từng ý trong giáo khoa thư từ một ngôi trường tỉnh.
Mấy tháng sau, báo Văn Nghệ đăng bài "Đọc Miền đời quên lãng" của
Đỗ Ngọc Thống in tràn nửa trang, gần một nghìn bảy trăm từ, tôi đã ngồi
thần ra níu lấy trang báo sau khi đọc. Tôi cảm động không phải vì những
lời khen tác phẩm của mình, mà là sự đồng cảm, chia sẻ và cách thức tiếp
cận tác phẩm dân chủ. Đỗ Ngọc Thống trước tiên không đặt mình ở địa vị
nhà phê bình mà là một bạn đọc bình thường ái ố nộ hỉ với tác phẩm yên bề
rồi mới để chức phận của người làm khoa học lên tiếng. Sự điềm tĩnh, tinh
tế và thận trọng nhân văn từng là kim chỉ nam cho không ít những phê bình
gia Đông Tây từ cổ chí kim.
