Với Đỗ Ngọc Thống, chẳng biết vì mải làm khoa học giáo dục văn
chương hay là nhờ sự khắt khe trong quan niệm đọc, hiểu nên đã khôn khéo
đứng ngoài sự phiền nhiễu ấy.
Trong các cuộc gặp bạn bè, xoay chuyện văn chưa xong chén trà Thống
đã nhắc đến cụ Mạnh (Nguyễn Đăng Mạnh) với sắc thái vừa kính trọng vừa
thoải mái của kẻ gần chùa nhưng chưa bao giờ gọi Bụt bằng cái tên khác.
Niềm mến cảm văn chương với người tài vai trên thuần khiết đến lạ lùng.
Những mẩu rời vụn về vị giáo sư già, đứng đầu giới sở học thuộc phái sư
phạm đương đại, mà từ lâu Thống cũng là một gương mặt sáng giá cùng
những người học trò khác của ông kết nên danh tiếng:
"Thời đi học, tôi không được học giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh. Tôi biết
tên tuổi ông qua những trang phê bình, nghiên cứu văn học. Sau này quen
ông, được trao đổi và trò chuyện cùng ông... tôi mới thấy mình may mắn.
Cứ nghĩ, làm học trò Nguyễn Đăng Mạnh cũng là được nhiều rồi. Ấy thế
mà lắm khi ông còn coi kẻ hậu sinh như tôi là bạn vong niên. Nhiều lần
cùng ông đến chỗ khác, gặp người này, người nọ, ông chỉ vào tôi "giới
thiệu": Đây là ông bạn tôi... đến gượng. Ngay sau đó tôi lại hoàn toàn bị
cuốn hút bởi tính tự nhiên chân thực và tươi trẻ trong cách ứng xử của
ông..."
Nụ cười rủm rỉm, hất lên cao mái tóc vốn đã hấp dụ bao nhiêu thanh nữ
sinh viên, xòe bàn tay sạch tinh trước mắt ngắm qua cho yên tâm hơn,
Thống nhắc lại câu nói của cụ Mạnh mà tôi từng nghe cả Văn Giá lẫn Chu
Văn Sơn truyền tụng như một bửu bối để phân định thứ hạng người làm
nghiên cứu:
"Cụ Mạnh thường hay nhắc lại Hoàng Ngọc Hiến rằng trời định tính có
hai loại người: Loại thứ nhất: thực vật. Loại thứ hai: động vật".
Rồi say sưa giảng giải, thế nào là thực vật, thế nào là động vật, ánh mắt
Thống cứ ngời ngợi niềm thiên chân bồng bột như con trẻ. Cảm thấy rằng
chưa đủ, Thống lại thao thiết thêm công quả mà vị giáo sư già đã định tính
phong cách cho các nhà văn tên tuổi, và nhấn nhá những kỉ niệm đi đó đi
