và thói hư, thói hư là một xa xỉ phẩm..., nó không bao giờ buông tha kẻ đấu
sĩ bị ngã gục: nó sống trên tiền bạc và sự nhạo báng... Yếu thì chết! Đó là
lời nguyền của cái thứ giai cấp kỵ sĩ được thiết lập ở hết thảy các dân tộc
trên quả đất vì ở đâu đâu kẻ giàu có cũng ngoi lên và câu châm ngôn đó
được ghi trong đáy những quả tim do giàu có nhào nặn, hay do giai cấp quý
tộc nuôi dưỡng... Trung thành với bản hiến chương của chủ nghĩa vị kỷ đó,
xã hội rất mực khắc nghiệt đối với những kẻ nghèo khổ dám táo bạo đến
làm ngăn trở những hội hè của nó, làm phiền nhiễu những lạc thú của nó.
Kẻ nào đau khổ về thể xác hay tâm hồn, không tiền của hay quyền hành là
một tên cùng đinh...".
o O o
Đối lập với bọn thượng lưu ích kỷ và đồi bại của xã hội quý tộc - tư sản,
Balzac, với cảm tình rõ rệt, vẽ lên hình ảnh trong sáng, thanh cao của những
người nghèo khổ, những người yếu thế như mẹ con Pauline, như người lão
bộc Jonathas, giáo sư Porriquet hay như những người nông dân ở miền suối
nước. Không phải ngẫu nhiên mà những con người hiền lành, chất phác,
đôn hậu lại có thiện cảm với Raphaël de Valentin và giúp đỡ anh một cách
vô tư. Nhưng trước mối tham vọng cá nhân vô hạn của Raphaël, sự giúp đỡ
có hạn của họ trở thành bất lực cả khi anh còn sống nghèo khổ trong gian
gác xép, cho tới lúc anh đã trở thành giàu có nhưng lại mang bệnh tật hiểm
nghèo.
Nổi bật lên trên đám người nghèo mà có tấm lòng vàng đó là hình ảnh
cô gái Pauline ngây thơ, chân thật, khiêm tốn, cần cù, và cũng trung hậu,
nồng thắm. Pauline, tương phản với Foedora, là tượng trưng cho mối tình
chân chính thắm thiết và lòng xả kỷ cao quý. Nhưng trong xã hội tư sản đồi
bại, hình tượng nàng mang tính chất một ước mơ lý tưởng đối với Raphaël,
và trên thực tế, sự giúp đỡ hy sinh của nàng cho Raphaël đã không có hiệu
quả cả khi nàng còn nghèo khổ lẫn khi nàng đã trở thành giàu có. Không
phải không có lý do mà ở phần kết thúc tác phẩm, Balzac trình bày hình
