- Ông de Rastignac là một người mà không nên bất hòa với ông ta, - nữ
bá tước vừa nói vừa cười.
- Tôi tin thế, - hắn ngây thơ đáp.
- Xưa nay tôi vẫn có lý khi căm ghét ai. Và khi yêu ai, - hắn nói thêm -
kẻ thù của tôi có lẽ cũng có ích cho tôi như bạn hữu. Tôi đã nghiên cứu khá
đặc biệt ngôn ngữ hiện đại và những thủ đoạn tự nhiên mà người ta dùng để
tấn công hết thảy hay để bảo vệ hết thảy. Khoa hùng biện quan nha là một
sự cải thiện xã hội. Một người bạn anh ví bằng không có trí khôn, anh bảo
là hắn chân thật, thật thà. Tác phẩm của một người bạn khác ví bằng nặng
nề, anh giới thiệu nó như một công trình nghiêm túc. Nếu quyển sách viết
dở, anh tâng bốc nó về mặt tư tưởng. Gã nọ không thành thực, không nhất
trí, anh không biết thế nào mà tin được. Chà! Hắn dễ ưa, có uy thế, hắn cám
dỗ. Phải chăng là kẻ thù? Anh đổ lên đầu chúng cả tội sống lẫn tội chết; anh
đảo ngược cả lại mọi tiếng trong ngôn ngữ anh để nói về chúng, và anh
cũng sáng suốt phát hiện ra những khuyết điểm của chúng như khi anh khôn
khéo đề cao những ưu điểm của các bạn anh. Cái cách dùng ống nhòm vào
việc nhìn nhận đạo đức tư tưởng con người là bí quyết những cuộc đàm
thoại của chúng ta, và tất cả nghệ thuật của gã nịnh thần. Không sử dụng nó
là muốn chiến đấu tay không với những kẻ nai nịt vũ khí như những kỵ sĩ
cửa bọn lãnh chúa. Và tôi sử dụng nó, thậm chí đôi khi lạm dụng nữa. Cho
nên người ta kiềng nể tôi và các bạn tôi vả chăng cũng vì thanh kiếm của tôi
cũng sắc như cái lưỡi của tôi. Một trong những kẻ sùng bái Foedora nhất,
một chàng trai nổi tiếng vì ngạo nghễ, và cũng dùng cái đó làm thủ đoạn
tiến thân, chấp nhận lời thách thức mà Rastignac ném ra ngạo mạn đến thế.
Bàn về tôi, y quay ra tâng bốc quá đáng tài năng của tôi cũng như con
người tôi. Rastignac đã quên mất cái lối giếm pha đó. Lời khen cay độc kia
làm nữ bá tước mắc lừa, nàng nhạo báng tôi không thương xót; để mua vui
các bạn, nàng lạm dụng cả những chuyện bí mật của tôi, những ý đồ và
những hy vọng của tôi
