MIẾNG DA LỪA - Trang 199

những cảm xúc hiếm hoi nhất của họ, thâm tóm chúng, làm cho chúng
phong phú thêm bằng cách tạo cho họ một cuộc sống có kịch tính trong đời
họ, bằng cách đòi hỏi một sự phung phí thái quá và mau lẹ sức lực của họ.
Chiến tranh, Quyền hành, Nghệ thuật là những cái bại hoại cũng đặt xa tầm
con người, cũng sâu xa như hành lạc, và tất cả đều khó đạt tới. Nhưng một
khi con người đã tấn công những bí mật lớn lao đó, phải chăng họ bước vào
một thế giới mới? Những tướng tá, những thượng thư, những nghệ sĩ hết
thảy ít nhiều đều đi tới sự bại hoại do nhu cầu mãnh liệt đối chọi những tiêu
khiển tàn bạo với cuộc sống của họ, nhu cầu cực kỳ mãnh liệt vượt ra ngoài
cuộc sống bình thường. Rút cục, chiến tranh là sự hành lạc bằng máu, cũng
như chính trị là cuộc hành lạc bằng quyền lợi: mọi điều thái quá đều là anh
em với nhau cả. Những quái gở xã hội đó có sức mạnh của những vực
thẳm, chúng thu hút chúng ta như Sainte-Hélène kêu gọi Napoléon[6];
chúng làm chóng mặt, chúng mê hoặc, và chúng ta muốn biết rõ tận đáy của
chúng mà không hiểu tại sao. Cái tư tưởng vô cực có lẽ nằm trong những
vực thẳm đó, có lẽ chúng chứa đựng niềm mơn trớn lớn lao nào đó đối với
con người chẳng phải là bấy giờ họ lôi kéo tất cả nhằm vào họ đó sao? Để
đối chọi với hoan lạc của những thời giờ nghiên cứu, với lạc thú của sự thai
nghén, nghệ sĩ mệt mỏi đòi hỏi, hoặc như Trời sự yên nghỉ của ngày chủ
nhật, hoặc như quỷ sứ những khoái trá của địa ngục, để đối lập lao động của
giác quan với lao động của năng lực tinh thần. Sự giải trí của huân tước
Byron không thể là ván bài boston[7] ba hoa nó làm say mê một gã sống
bằng thực lợi: là thi sĩ, ông đem cả Hy Lạp đánh nước bài với Mahmoud[8].
Trong chiến tranh, con người phải chăng trở thành một thiên thần hủy diệt,
một thứ đao phủ, nhưng to lớn phi thường. Phải chăng là cần có những sự
mê hoặc kỳ lạ để cho chúng ta tiếp nhận, những đau đớn tàn khốc đó, thù
địch với cái thân hình mong manh của chúng ta, nó như bao bọc những dục
vọng bằng một vành đai gai góc. Nếu sau một điếu thuốc quá say, hắn lăn ra
giãy giụa và như giãy chết, thì phải chăng kẻ nghiện đã được tham dự
những hội kỳ thú ở những miền nào không biết? Không đủ thì giờ chùi chân
nhúng máu ngập đến mắt cá, châu Âu phải chăng đã liên tục tái diễn chiến
tranh? Vậy thì con người tập hợp thành quần chúng có hay không cái say