một chút những con lừa nuôi đẹp nhất của chúng ta, can đảm lạ thường.
Nếu ngẫu nhiên bất thần bị đánh, với một ưu thế đặc biệt nó chống lại
những con vật hung dữ nhất; còn như sức chạy nhanh của nó thì chỉ có thể
so sánh với chim bay; một con dã lư, ông ạ, nếu chạy thi thì ăn đứt những
ngựa thấp hay Ba Tư ưu tú nhất. Theo như cụ thân sinh ra bác sĩ Niêbuya[9]
tận tâm mà chúng ta thương tiếc vì cụ mới mất gần đây, thì con số trung
bình bước đi bình thường của những con vật kỳ diệu ấy là bảy nghìn bước
đều đặn một giờ. Những con lừa thoái hóa của chúng ta không thể cho một
ý niệm gì về con lừa độc lập và kiêu hãnh đó. Tư thế của nó lanh lẹ, hoạt
bát, nó có vẻ thông minh, tinh khôn, một diện mạo thanh nhã, những cử
động rất đỏm dáng! Đó là chúa động vật ở phương Đông. Những người Thổ
Nhĩ Kỳ và Ba Tư còn mê tín cho nó có một nguồn gốc huyền bí, và tên của
Salomon xen vào những chuyện mà những người kể chuyện Tây Tạng và
Tartar thuật lại về những võ công gán cho những con vật cao quý đó.
Sau hết, một con dã lư mà thuần phục được thì đáng giá không biết bao
nhiêu là tiền: khi nó ở trên núi thì hầu như không tài nào bắt được nó, vì nó
nhảy như con mang, và trông tưởng nó bay như chim. Câu chuyện hoang
đường về ngựa có cánh, con Pégase[10] của chúng ta, chắc đã xuất xứ từ
những nước này, ở đó những mục đồng thường được trông thấy con dã lư
nhảy từ núi đá này sang núi đá khác. Những con lừa để cưỡi, gây được ở Ba
Tư bằng cách ghép một con la cái với một con dã lư thuần phục, được vẽ
bằng màu đỏ, theo một truyền thống lâu đời. Cái tục ấy có lẽ đã đẻ ra câu
phương ngôn: dữ như một con lừa đỏ. Ở một thời đại mà khoa bác vật học
rất bị sao lãng ở nước Pháp, tôi chắc một nhà du lịch đã đem về một con vật
kỳ lạ đó nó chống lại dữ dội tình trạng câu thúc. - Vì thế có câu ngạn ngữ
kia! Miếng da ông đưa tôi, - nhà bác học nói tiếp, - là da một con dã lư. Có
nhiều ý kiến về lai lịch cái tên... Có người cho rằng chữ Chagri[11] là một
chữ Thổ, người khác lại nói Chagri là tên thành phố ở đó người ta đã cho
cái di hài động vật đó qua một sự biến chế hóa học mà Palax đã mô tả khá
đầy đủ, sự biến chế làm cho nó nổi cái đặc biệt mà chúng ta hâm mộ; ông
Martơlen đã viết thư cho tôi bảo Chagri là một con suối.
