lại nhìn thấy sự vật nhuốm những màu sắc kỳ lạ, hoặc chuyển động nhẹ
nhàng mà nguyên nhân chắc là do mạch máu lưu thông không đều, khi thì
sôi sục như dòng thác, khi lại lặng lẽ, tẻ nhạt như làn nước ấm. Anh chỉ yêu
cầu thăm các gian hàng để xem có vật lạ gì vừa ý anh. Một thằng bé mặt
tươi tỉnh, má phính, tóc đỏ hoe, đội một chiếc mũ lưỡi trai bằng da rái cá,
trao cửa hàng cho một mụ già quê mùa, một kiểu Caliban[18] cái, đang mải
lau chùi một chiếc lò sưởi tráng men quý do thiên tài của Bernard de
Palissy[19]; rồi hắn nói với khách lạ một cách hờ hững:
- Mời ông vào xem! Ở tầng dưới này chúng tôi chỉ bày những vật tầm
thường vậy thôi; nhưng nếu ông chịu khó lên gác một, tôi sẽ chỉ cho ông
xem những xác ướp rất đẹp của Caire[20], nhiều đồ gốm chạm trổ, một số
đồ điêu khắc bằng mun, phục hưng chính cống, hàng mới về và tuyệt đẹp.
Trong hoàn cảnh thảm hại của người khách lạ, cái kiểu nói liến thoắng
của kẻ hướng dẫn đó, những lời lẽ con buôn ngu ngốc đó đối với chàng trai
dường như những lời châm chọc nhỏ nhen mà những đầu óc hẹp hòi dùng
để giết hại một bậc thiên tài. Chịu đựng đến cùng, anh làm ra vẻ lắng nghe
gã hướng dẫn và đưa tay hoặc ậm ừ để trả lời; nhưng rồi dần dần anh cũng
giành được cái quyền im lặng và có thể yên tâm triền miên với những suy
nghĩ cuối cùng thật là kinh khủng. Anh là nhà thơ, do đó tâm hồn anh ngẫu
nhiên gặp mảnh đất dinh dưỡng mênh mông; tưởng đâu như anh nhìn thấy
trước đống xương tàn của hàng hai mươi thế giới khác nhau. Thoạt nhìn,
những gian hàng bày ra một cảnh hỗn độn trong đó hết thảy mọi sự nghiệp
con người và thần thánh va chạm nhau. Những con cá sấu, khỉ, rắn, trăn
nhồi rơm mỉm cười với những kính tô màu của giáo đường, dường như
muốn cắn những tượng nửa mình, chạy theo những đồ sơn, hay leo lên
những chùm đèn treo. Một chiếc bình Sèvres[21], trên đó Jacotot[22] đã vẽ
hình Napoléon, đặt bên cạnh một bức tượng đầu người mình sư hiến dâng
cho Sésostris[23]. Thời khai thiên lập địa trà trộn với những biến cố vừa
qua một cách thật thà thô kệch. Một chiếc lò quay thịt đặt trên một chiếc
bình đựng bánh thánh, một thanh kiếm cộng hòa đặt trên một chiếc súng kíp
