để rọi hết ánh đèn vào chàng trai, thì bộ mặt kia tưởng như treo lơ lửng
trong không. Một chòm râu màu tro và xén nhọn che lấp cằm của nhân vật
lạ lùng đó, đầu lão trông giống những đầu người Do Thái mà các nghệ sĩ
thường dùng làm mẫu để thể hiện Moïse[4]. Cặp môi lão ta nhợt nhạt quá
đến mức phải đặc biệt chú ý mới mô phỏng được đường nét của cái miệng
trên bộ mặt trắng bệch. Vầng trán rộng nhăn nheo của lão, đôi má tái xanh
và lõm sâu, đôi mắt xanh lục ti hí vẻ khắc nghiệt tàn nhẫn, trụi cả lông mi
lẫn lông mày, có thể làm cho chàng lạ mặt tưởng như Người cân vàng của
Gérard Dow đang bước ra ngoài khung tranh. Cái sắc sảo pháp quan, lộ ra ở
những đường nhăn khúc khuỷu và ở những nếp vòng tròn trên thái dương
lão, chứng tỏ lão rất mực lõi đời. Không có thể đánh lừa nổi con người đó
hình như có tài chộp được những tư tưởng thầm kín nhất trong đáy lòng
người. Phong tục của hết thảy các dân tộc trên trái đất và những triết lý của
họ thâu tóm trên bộ mặt lạnh lùng của lão, cũng như những sản vật của toàn
cầu được chứa chất trong những kho hàng bụi bặm của lão; dường như anh
nhận ra ở đó cái bình thản minh mẫn của một Thượng đế nhìn thấu khắp cả,
hay cái năng lực kiêu hãnh của một con người đã lịch lãm sự đời. Một họa
sĩ có thể, bằng hai cách biểu hiện khác nhau và bằng hai nét bút dựa vào bộ
mặt đó mà vẽ nên một bức tranh đẹp của đấng cha Bất diệt hay một mặt
nhạo cười của Méphistophélès[5] là vì có cả một sức mạnh cao cả trong
vầng trán lẫn vẻ nhạo báng nham hiểm trên miệng. Kẻ đó, nếu đã nhờ một
quyền lực vô hạn mà khắc phục mọi đau khổ của con người, thì hẳn là đã
thủ tiêu mọi lạc thú trần gian. Chàng sắp chết rợn mình mường tượng thấy
lão thần kia sống đâu ở một khu vực xa lạ với trần thế, trơ trọi một mình
không lạc thú vì lão không còn ảo tưởng; không đau khổ, vì hẳn không còn
biết mừng vui. Lão già đứng đó bất động không rung chuyển như một ngôi
sao giữa một làn ánh sáng; đôi mắt xanh lục đầy một cái gì như vẻ tinh ma
bình thản, dường như soi sáng thế giới tinh thần cũng như ngọn đèn của lão
đang soi sáng gian buồng huyền bí này.
Đó là cái cảnh tượng kỳ lạ, nó làm chàng trai sửng sốt lúc anh mở mắt ra
sau khi mê man vì những tư tưởng muốn chết và những hình ảnh quái dị.
