chúng ta còn nợ thần Esculape một con gà trống!” theo nghĩa liên
tưởng đến tiếng gà báo thức.
Việc đổ vỡ và đánh mất “trật tự thiêng liêng” được Hamvas minh
họa bằng một chuỗi những cặp khái niệm tương phản. Trước hết, là sự
tương phản giữa Tồn tại và Đời sống. Tồn tại là vương quốc của sự an
hòa và thanh sạch, của niềm vui và ánh sáng, nhất là của sự cân bằng,
hài hòa và tiết độ. Trong Tồn tại có trật tự, thứ bậc thiêng liêng được
tôn trọng; sự vật ở đúng nơi chốn của chúng, vì thước đo ở đây là
Thượng Đế chứ không phải con người. Trật tự này được minh họa sống
động nhất bằng pho tượng nổi tiếng về người cầm cương cỗ xe ngựa ở
đền Delphi, Hi Lạp. Hamvas cũng tìm thấy hình tượng “người cầm
cương cỗ xe ngựa” tương tự trong nhiều truyền thống cổ xưa khác ở Ấn
Độ, Ai Cập, La Mã, Peru, Trung Hoa... từ kiến văn thật quảng bác của
ông.
Ngược lại, Đời sống là thế giới của bon chen, phiền não. Mượn
cách nói của Bergson, ông xem Tồn tại là khai mở, còn Đời sống là
khép kín, là samsara trong tư tưởng Ấn giáo và ananke trong tư tưởng
Hi Lạp. Theo ông, Đời sống hiện thân nơi Nietzsche và Goethe, vì cả
hai ngợi ca sự phóng dật của cá nhân. Ông đối lập nó với câu nói của
Bataille: “toute action fait d’un homme un être fragmentaire” (Mọi
hành động đều biến con người thành một hữu thể vỡ vụn).
Các cặp khái niệm khác sẽ làm rõ hơn các phương diện khác nhau
của Tồn tại và Đời sống, trong đó quan trọng nhất và gây tranh cãi nhất
là sự đối lập giữa “thời hoàng kim” và “thời khải huyền”. Khải huyền
trái ngược với “vườn địa đàng”. Nó dành cho sự hiện hữu khép kín, bị
cô lập, vỡ vụn. Hiện hữu vỡ vụn (tört trong tiếng Hung) là lĩnh vực của
lịch sử (történelem), một “từ nguyên” ý vị! Hậu quả của nhất thể bị vỡ
vụn là đánh mất mối quan hệ với cái siêu hình, là thần thánh hóa cái tự
ngã cá nhân cô đơn, khép kín, chỉ còn biết phòng vệ, một biểu hiện của
kẻ mộng du nơi Heraclitus.
Thời hoàng kim là “vườn địa đàng”, không nhất thiết là trạng thái
nguyên thủy có thật của loài người và không phải là đối tượng của tiếc
