Trong một môi trường như vậy giờ đây có thể hiểu được (cái
người ta gọi là) ý thức chính là sự hoạt động và là đặc tính nào của linh
hồn. Ý thức thực ra là một bộ phận của sự mê muội, không thức tỉnh.
Sự đờ đẫn được nâng lên vị trí của sự tỉnh táo. Về bản chất, ý thức là
mối quan hệ của con người với sự sống vật chất khép kín. Đây là một
đặc tính mà vị trí của nó chính là “dưới” và “trong” đối với môi trường
vật chất tự nhiên, với sự tăm tối, với thế giới mộng. Ý thức là cơ cấu
âm của con người, là cơ cấu-Káli, là cơ cấu của màn đêm. Trong đời
sống của nhân loại lịch sử, cơ cấu và khả năng này (ý thức) này nổi trội
trên bề mặt đời sống.
Con người lịch sử mang trong mình khả năng tỉnh táo liên tục,
nhưng không đạt tới sự tỉnh táo để đánh thức ngay chính bản thân sự
tỉnh táo của mình. Bởi vậy sự tỉnh táo đích thực rơi vào trạng thái nửa
tỉnh nửa mơ, mờ mịt trong khi ý thức, một cơ cấu-đêm lại dẫn dắt con
người. Đây chính là đặc tính tâm lí của nhân loại thời khải huyền.
Tóm lại định nghĩa cuối cùng như sau: Ý thức là một cơ cấu có
quan hệ đến thế giới ảo mộng của cái Tôi suy thoái của con người; ý
thức thuộc về cái Tôi cá nhân.
Tỉnh táo là sự nhạy cảm hiện thực cao độ của những cá nhân mang
sức sống vũ trụ mở; sự tỉnh táo thuộc về cái Tôi phổ quát. Đây là những
điều dạy dỗ của truyền thống cổ về sự tỉnh táo tâm lí và về ý thức, có
thể lĩnh hội từ thời của kinh Veda cho đến tận thời Platon.
3.
Ý thức giống một bộ máy thuộc về vòng đời sống khép kín, tính
chất của nó gắn liền với thế giới - májá, mé on, với cái không có thật.
Thế giới này người ta gọi là thế giới bên ngoài, hiểu theo nghĩa: là thế
giới của các giác quan, là sự đa dạng trong không gian và trong thời
gian.
