Nhưng ý thức hướng về phía thế giới cảm giác không có thực, nên
có thể nói như sau: ý thức hướng về thế giới mộng, về ảo ảnh, về maja,
ý thức là sự nhạy cảm hướng về cái phi hiện thực.
Còn sự tỉnh táo hướng về thế giới ý niệm có thực: về hiện thực,
tỉnh táo là sự nhạy cảm có liên quan và hướng đến thế giới mở. Giữa ý
thức và sự tỉnh táo của thế giới giác quan ảo ảnh, maja tồn tại như một
mức độ, như một dấu hỏi và là sự kiểm định cho cả hai.
Ý thức ngây ngất trong phép thuật. Người ta có thể đặt tên sự ngây
ngất này là nghệ thuật, là hưởng thụ xúc cảm, là công danh, là khoa
học, là thế nào cũng được. Cho dù đặt tên là gì đi chăng nữa, cũng
không là gì khác ngoài sự chìm đắm vào thuật phù phép. Sự chìm đắm
có chủ ý vào phép thuật này người ta gọi nó là đặc thù của ý thức. Mức
độ của ý thức: sống-chết trong thuật phù phép.
Sự tỉnh táo không mang tính chất ngây ngất, mà là một cái nhìn
thấu suốt. Con người không hưởng thụ, mà kiếm tìm sự thức tỉnh. Thế
giới của sự ngây ngất và phù phép thực ra là thế giới của aesthetics (Mĩ
học). Người ta sai lầm khi gọi nó là extraverzio (sự hướng ngoại-tính
chất mở).
Sự tỉnh táo không gọi là gì hết. Kẻ muốn thức tỉnh, kẻ đấy không
gọi là nhà thông thái, nhà triết học, hay kẻ khổ hạnh, mà có thể là bất kì
ai, ở bất kì đâu, trong bất kì thời điểm nào.
Tại sao? Bởi bất kì sự tiếp cận được đánh dấu nào cũng đều chỉ là
cái bên ngoài, hay còn gọi là một thuật phù phép, còn kẻ tỉnh hay đã
thức tỉnh là con người đã bước ra khỏi vòng phép thuật.
Thế giới aesthetics - Mĩ học - có lịch sử của nó, bởi nó mang tính
lịch sử, là hiện tượng khải huyền (apokliptikus). Đấy là: các nhà nghệ
sĩ, bác học, triết học, là người anh hùng.
Trạng thái tỉnh không có lịch sử mà là một quá trình liên tục sinh-
tỉnh-đau khổ. Bởi vậy điều rất cần thiết: kẻ nào không muốn sự ngây
ngất, say sưa và bị phù phép, hãy lên đường: những kẻ không sống
bằng ý thức mà bằng sự tỉnh táo. Bởi tỉnh táo trong lịch sử không là gì
