(khoa học) chính là chủ nghĩa duy vật, thực chất là một hệ thống mê tín
huyền bí học.
Trong một quan điểm nhất định nào đấy chủ nghĩa guồng máy
cũng là một dạng của chủ nghĩa huyền bí học. Guồng máy, về mặt kĩ
thuật (robot, golem) về cơ cấu xã hội (cơ quan hành chính, quần đội,
đảng phái, chủ nghĩa duy ý chí) không xuất phát từ con người thật sự
mà từ các hình nộm người (humunculus).
110.
Người ta giả thiết trong thời kì của chủ nghĩa giáo sĩ, các thần linh thực
hiện các hành động thiện nhiều hơn cần thiết để đạt tới chân phúc.
Những hành động thiện thừa thãi này cũng được các giáo sĩ xếp cất đi,
như cá đã ướp muối, để thưởng cho kẻ nào xứng đáng.
Đây là khe hở giữa ergon và pragma.
Sau này có thể chuộc các tội lỗi (luôn là các tội lỗi!) bằng cách
con người có thể mua được từ các tu sĩ lang thang được giao phó những
miếng giấy, tội ít thì trả tiền ít, tội nhiều thì trả tiền nhiều, và như vậy
sẽ thoát hết mọi tội lỗi. Chân phúc là vấn đề tiền bạc. Tất cả đều thành
mua bán. Chủ nghĩa giáo sĩ đến thế kỉ thứ mười lăm đã biến thành bộ
máy tạo chân phúc, thứ có thể xóa bất cứ tội lỗi nào một cách tự động.
Có vẻ như bộ máy này đã chấm dứt hoạt động vào kỉ Ánh Sáng,
cần một thời gian nữa để con người nhận ra: bộ máy ấy vẫn hoạt động
có hiệu quả. Nhưng giờ đây không phải vấn đề phúc lạc nữa, mà toàn
bộ đời sống đã bị cơ giới hóa.
Toàn bộ niềm tin cho rằng cả cái thế gian hiện hữu, linh hồn, đời
sống, tôn giáo, tư tưởng thực chất chỉ là một guồng máy được cấu tạo
duy nhất, khổng lồ, duy lí. Không cần thiết phải ghi lại những yếu tố
không cơ giới có liên quan đến ỷ nghĩa của sự sống. Không cần thiết
đến những nhân tố không chắc chắn. Thượng Đế, linh hồn, tự do ý chí
sau cùng cũng không thể chứng minh nổi, Kant nói.
