Từ trạng thái hốt hoảng và run sợ xuất hiện sự xa cách và xa lạ với
Thượng Đế của con người trong tồn tại. Đấy chính là tôn giáo. Con
người theo tôn giáo không tương đồng, chỉ là hình ảnh và sự giống
nhau. Chỉ là bản sao.
Như thể có hai sự sống, một mang tính chất Thượng Đế, một
mang tính chất con người. Như thể Thượng Đế và con người vĩnh viễn
và định mệnh tách rời nhau. Như thể tôn giáo chia đôi sự tồn tại ra
thành sự tồn tại cao hơn và thấp hơn, và hậu quả của nó tất nhiên là các
dân tộc tiếp tục xé nát sự sống theo chủng tộc, theo các tôn giáo, theo
các ý kiến và theo các sắc mặt người.
Ở châu Âu rất ít người nhận ra điều này. Chỉ đôi khi xuất hiện một
vài nhà tư tưởng, như Scotus Eriugena, một kẻ dám nói như sau: “Nếu
Thượng Đế và tạo phẩm là hai loại riêng, lúc đó cả hai hoặc từ nền
tảng chung trước nhất duy nhất hoặc từ một thiên nhiên xưa tương
đồng cùng một nguồn gốc, hoặc là hai nền tảng đối lập nhau trên thế
gian và có tổ tiên” (De divisione naturae III. 22).
Tất nhiên cả hai giả thuyết đều vô lí. Không thể hình dung nổi,
con người và Thượng Đế xuất hiện từ một nền tảng cao hơn, cũng phi lí
như trên thế gian có hai nền tảng và tổ tiên.
“Không được phép coi Thượng Đế và tạo vật là hai sự việc tách
rời nhau, mà chỉ có thể trong mối tương đồng, bởi vì tạo vật cũng có
trong Thượng Đế và Thượng Đế cũng có trong tạo vật, và bằng cách
thức vô thinh, liên tục và kì diệu tạo dựng... sự vô hình hóa thân, trở
thành tính chất siêu nhiên... ở đây và bây giờ là thực thể sống vĩnh cửu
và phi thời gian...” (De divisione naturae II. 12).
87.
Định nghĩa hoàn hảo nhất về mối tương đồng duy nhất: aham Brahman
aszmi (tôi là Brahman), hay nói cách khác trong sự sống tôi tương đồng
với Thượng Đế.
