Cái nhìn này từ góc độ tôn giáo là một sự nguyền rủa, bởi con
người dám tương đồng với Thượng Đế, nhưng nhìn từ góc độ siêu hình
học là một sự thật cụ thể và chính xác.
88.
Từ Hindu giải thích sự tương đồng là átman.
Từ châu Âu phù hợp với átman (soi, self, Selbst) là tôi, bản thân
tôi. Chủ thể xuất hiện đúp bởi tôi đã tan hòa vào bản thân tôi và từ này
thừa nhận sự tương đồng.
Điều nổi bật, nó là đối tượng tranh luận thường xuyên. Nhiều
người cho rằng đây là sự kết hợp giữa hai đại từ (aham và ta). Nhưng
không chỉ thuần túy là hai. Bản thân “ta” cũng dự phần vào đấy, như
thể là aham và tad, và lúc đó nghĩa của từ là “ta là mi” và “mi là ta”
tương đồng. Đây là sự tương đồng ta - mi. Trong định lí này cái “có”
của sự vật cũng đồng nghĩa với “ta”. Átman tương đồng với sự tương
đồng “ta - mi” và tương đồng với “ta - sự vật”.
Không một ngôn ngữ nào có từ tương ứng như vậy. Có vẻ như từ
átman của Ấn Độ cho chúng ta khả năng nghĩ đến một sự tương đồng
tuyệt đối; nghĩ đến sự hiện diện của chúng ta trong đó “ta”, “mi”, “sự
vật”, “sự sống”, “Thượng Đế” cùng tương đồng trong một vòng quay,
một vòng quay duy trì và có hiệu lực bởi sự tương đồng.
Bởi vậy tư tưởng: aham Brahman aszmi mới có thể có, hay nói
cách khác trong sự sống - sự tồn tại tôi tương đồng với thần linh. Như
Brihadáranyaka-upanisad
nói
(3,9,10):
“Szarvasja
átmanah
parajanam” - đây là điểm cao nhất của từ átman. Chỉ cần nói thêm,
átman là từ trọng tâm của siêu hình học Ấn Độ, và bởi vậy siêu hình
học duy nhất là siêu hình học của sự tương đồng.
89.
