về sự đồng nhất; non aliud. Tác phẩm của ông không ra mắt công
chúng, và văn bản duy nhất của nó năm trăm năm sau, trong thế kỉ vừa
rồi, người ta mới tìm thấy.
Trong tác phẩm đầu tiên Cusantus xuất phát từ tư tưởng về một
Thượng Đế ẩn (Deus absconditus). Giới giáo sĩ không ưa tư tưởng này
của thứ thần học tiêu cực, nhưng đành phải chịu. Nhưng Deus
absconditus dù nhiều hơn tôn giáo đi nữa, vẫn là sự huyền bí. Bởi vậy
Cusantus chưa coi là mình đã xong.
Bước thứ hai của ông vang lên như sau: possest. Có nghĩa là một
khả năng tự do thường xuyên cho tất cả mọi khả năng. Và điều này
thuần túy là sự tương đồng.
Bước thứ ba là non aliud, nghĩa là “không khác”. Đây là một định
nghĩa ốm yếu hơn của tat Ấn Độ. Cái không là khác, ngoài “cái đó”.
Thượng Đế: điều này không “khác”. Điều đó không khác, cái ở
thời hiện tại có trong mọi vật, giống như không “khác”. Cái đồng nhất.
Đây là một định nghĩa: “đụng chạm tới sự vĩnh cửu một cách hiển
nhiên và tuyệt vời. Cái có trong tất cả, không là gì khác ngoài cái bản
chất”.
Cái không là cái khác nằm trong mọi sự vật, là cái thế gian có từ
đó, là thế gian, là con người, sự sống. “Cái không khác không khác,
ngoài cái không khác”. Những nỗ lực gắng sức dẫn đến một loạt các
lặp thừa logic trên, giữ một khoảng cách không thể đo nổi với tiêu đề
đơn giản và quý phái của Ấn Độ tat tvam aszi (đây là mi).
Nhưng ở châu Âu ngoài Cusanus ra chỉ còn vài nhà tư tưởng
không ra rả cái luận điệu dân chủ rẻ tiền: “hãy nhận biết bản thân mi”,
vì họ hiểu, cần xuất phát từ đâu.
Deu et Jahve, hay, gnothi ton kürion, mi hãy nhận biết Thượng
Đế. Cần bắt đầu bằng nhận thức về Thượng Đế. Con người đằng nào
cũng có trong Thượng Đế rồi. Một lần và toàn bộ, và ở đó, nơi tất cả tụ
lại và tất cả là một. Từ nhận biết về con người chẳng có gì tiếp theo,
nhưng từ nhận thức về Thượng Đế tất cả sẽ đi tiếp.
