đình xử tội. Triều đình chẳng bố thí cho những chủ nhân tội nghiệp này lấy
một xu.
Nhãn, hoặc lungtung (nghĩa chữ Hán là trứng rồng)
, được trồng nhiều ở
xứ này. Cây nhãn tựa như cây vải, cùi nhãn trắng và vị dịu, quả nhãn tròn và
nhỏ hơn quả mận bé, vỏ không xù xì và có màu ôliu nhạt tựa lá úa. Người
Đàng Ngoài thích vị ngon ngọt của nhãn, nhưng cho rằng thứ quả này nóng
và không lành. Mùa nhãn chín là tháng năm, kéo dài đến tận tháng Bảy.
Quả na, người Bồ Đào Nha gọi là annona pampelmoor, cũng như hai hoặc
ba loại mận và các loại quả khác của vùng Đông Ấn (ngoại trừ sầu riêng vốn
chỉ ưa khí hậu nóng từ Xiêm đến Mã Lai, Malacca, Java...) đều có ở Đàng
Ngoài. Nhưng thứ quả ngon nhất mà tôi từng được nếm ở xứ phương Đông
này là quả jaca, hay quả myte (mít) ở xứ Đàng Ngoài. Tôi cho rằng đây là
thứ quả lớn nhất thế giới mà tôi từng thấy. Và cũng bởi độ lớn của nó mà
thiên nhiên đã biết tiên liệu để đặt nó ở trên thân cây chứ không phải trên
cành vì e ngại rằng cành cây chẳng thể mang nổi nó. Khi còn xanh vỏ mít rất
rắn, nhưng khi chín vỏ ngả màu vàng và có thể dễ dàng cắt bằng dao. Mít
cũng có vài loại nhưng loại ngon nhất là loại có múi khô, khi ăn không bị
nhựa dính vào tay và vào môi
. Phần lớn mít có nhựa dính, cùi màu vàng
bọc hạt, hạt nằm trong lỗ nhỏ. Những người nghèo luộc hoặc rang hạt mít để
ăn, vị gần như hạt dẻ ở ta, nhưng nghe nói vô cùng có hại cho phổi.
Taverniere kể tỉ mỉ về một loài chuột hiếm ở đây, gồm nhiều loại khác
nhau, nhưng vì tôi chưa dự một buổi tiệc nào có loại thức nhắm này nên
không thể đánh giá về độ khoái khẩu của nó. Tôi biết người Bồ Đào Nha ăn
thịt chuột để trị một số bệnh.
Sản vật đáng lưu ý tiếp theo là yến sào, được người vùng Đông Ấn
ngưỡng mộ, có giá rất cao và được đánh giá Là loại thức ăn bổ dưỡng và có
tác dụng kích dục. Tôi chắc chắn rằng Taverniere đã sai lầm lớn khi cho
rằng yến sào chỉ có thể được tìm thấy tại 4 hòn đảo A, B, C, D thuộc Đàng
Trong. Tôi không biết các hòn đảo nói trên và cũng không thấy một tổ yến
nào ở đó cả. Loài chim yến sản sinh ra yến sào nhỏ hơn loài chim nhạn, hình
dáng và kích thước tổ yến thì đúng như Taverniere đã mô tả. Một lượng lớn
