nào, tôi quên mất rồi... Vâng, thưa ông, tôi đã thấy nhiều người chết, chết
trong bệnh viện và trên chiến trường, nhưng tất cả đều không giống như
trường hợp này, khác hẳn cơ!.. Xin thú thật là cũng còn một điều nữa làm
tôi buồn: trước khi chết cô ta không hề nhắc tới tôi lấy một lần; còn tôi, có
lẽ, tôi đã yêu nó như con!.. Thôi, cầu Chúa tha tội cho nó!?.. Và xét cho
cùng thì tôi là cái thứ gì khiến nó phải nhớ đến trước khi chết cơ chứ?
Vừa uống xong, cô thấy dễ chịu ngay; nhưng ba phút sau thì tắt thở. Tôi
để chiếc gương sát gần môi cô, - gương vẫn sáng!.. Tôi kéo Pêtsôrin ra
ngoài, chúng tôi trèo lên mặt thành; chúng tôi đi bên nhau, đi đi lại lại một
hồi lâu, không nói nửa lời, tay chắp sau lưng; nét mặt anh không biểu lộ
một sắc thái gì đặc biệt, và tôi thấy bực: vào địa vị anh có lẽ tôi sẽ chết vì
đau khổ. Sau cùng anh ngồi xuống đất, dưới bóng mát, và lấy que vẽ vẽ gì
đó trên mặt cát. Tôi lên tiếng, ông cũng biết là để cho phải phép, tôi muốn
an ủi anh; anh ngẩng đầu lên và cười... Tôi thấy người mình nổi gai ốc vì
tiếng cười đó... Tôi liền bỏ đi bảo người đóng quan tài.
Phải thú thật là tôi cáng đáng công việc ấy một phần cũng chỉ vì muốn
cho khuây khỏa. Sẵn có mảnh lụa phương Đông, tôi lấy bọc quan tài cho
cô, và đính lên đó những cái ngù kiểu Tserkex bằng bạc mà Pêtsôrin đã
mua để tặng cô.
Hôm sau, sáng sớm tinh sương, chúng tôi đã chôn cất cô ở phía sau pháo
đài, cạnh suối, gần nơi cô đã ngồi lần cuối. Quanh mộ cô bây giờ đã mọc
đầy những bụi thiên tuế trắng và hương mộc. Tôi cũng muốn trồng lên mộ
một cây thập ác nhưng ông biết, thấy không tiện, dẫu sao cô cũng không
phải là tín đồ Cơ đốc.
- Còn Pêtsôrin thì sao? - tôi hỏi.
- Pêtsôrin ốm rất lâu. Tội nghiệp, anh ta gầy đi nhiều, nhưng chúng tôi
không hề nhắc tới Bela: tôi biết điều đó làm anh ta khó chịu; đã vậy thì
nhắc tới có ích gì? Ba tháng sau, anh được đổi sang trung đoàn E; và anh đi
Gruzi. Từ đó chúng tôi không gặp nhau nữa... Tôi nhớ gần đây có người
cho tôi hay là anh đã trở về Nga, nhưng trong các lệnh của quân đoàn
không thấy nói đến. Vả lại, chúng tôi nhận được tin tức thật quá chậm! Đến
