Lát sau thì giải tán, ai về nhà nấy, và mỗi người giải thích những hành
động rồ dại của Vulich theo cách riêng của mình, và có lẽ họ đều nhất trí
cho tôi là thằng ích kỷ, vì tôi đã đánh cuộc với một người đang muốn tự
sát; cứ làm như không có tôi thì anh ta sẽ không tìm được dịp nào thuận
tiện hơn để tự sát vậy!..
Tôi trở về nhà qua những ngõ hẻm vắng trong làng; trăng tròn và đỏ như
ánh hồng của đám cháy bắt đầu ló ra sau phía chân trời lởm chởm những
mái nhà, các vì sao bình yên lấp lánh trên vòm trời xanh sẫm, và tôi thấy
buồn cười khi nhớ đến thuở xa xưa các nhà hiền triết đã nghĩ rằng các vì
tinh tú đều quan tâm đến những cuộc tranh giành nhỏ nhen của chúng ta vì
một mẩu đất hay vì những cái quyền hão huyền gì đó!.. Và biết nói sao?
những cây đèn chong này được đốt lên, theo ý họ, chỉ là để soi sáng những
cuộc giao tranh và những ngày hội chiến thắng của họ, vậy mà chúng vẫn
cháy sáng như thuở xa xưa, còn những đam mê và những hy vọng của các
nhà thông thái này thì đã tắt ngấm từ lâu cùng với bản thân họ, tựa như một
đống lửa nhỏ do một du khách vô tình nào đó đã nhóm lên ở bên bìa rừng!
Nhưng cái niềm tin là bầu trời nguyên vẹn với hằng sa số các vì sao đang
nhìn họ với một mối quan tâm câm lặng nhưng bền bỉ ấy đã làm cho họ có
một ý chí sức mạnh mãnh liệt biết chừng nào!.. Còn chúng ta, những lớp
hậu thế đáng thương của họ thì vẫn cứ lang thang hoài trên mặt đất, không
một niềm tin và không một chút tự hào, không vui sướng và không sợ hãi,
ngoài một mối lo vô thức bóp nghẹt con tim khi chúng ta nghĩ tới cái chung
cục không thể tránh khỏi, và chúng ta không có khả năng hy sinh to lớn
hơn vì lợi ích của nhân loại, thậm chí cả vì hạnh phúc của bản thân chúng
ta, bởi vì chúng ta biết rõ rằng làm gì có cái hạnh phúc đó, và chúng ta đã
vô tình đi hết từ hoài nghi này sang hoài nghi khác như ông cha chúng ta đã
đi hết từ lầm lẫn này sang lầm lẫn khác, trong khi chúng ta lại không có
như họ cả những hy vọng lẫn những niềm khoái lạc tuy chân chính nhưng
mơ hồ mà tâm hồn có được trong bất kỳ một cuộc đấu tranh nào với con
người hoặc số phận...
