Tôi phải thán phục sinh lực của má tôi và tôi kính trọng má tôi là
người cương nghị. Tại sao khi nói năng được, má tôi lại nói những lời làm
tôi phải xót xa? Nhớ lại đêm ở nhà thương Boucicaut má tôi bảo: “Đàn bà
bình dân, con biết họ thế nào chứ: Họ kêu khóc”. “Trong nhà thương nữ y
tá chỉ làm vì đồng tiền. Thế thì...”. Đó là những câu ở cửa miệng, nói không
nghĩ cũng như thở vậy, nhưng dầu sao cũng có liên hệ với lương tâm:
không thể nghe thấy mà không bồn chồn. Tôi buồn rầu vì sự tương phản
giữa sự thật về thể xác đau yếu của má tôi và những chuyện vẩn vơ nhỏ
mọn chứa chất trong đầu óc ấy.
Bà y sĩ vận động khoa đến gần giường, bỏ khăn trải nệm, nắm lấy
chân trái má tôi: áo lót mình bỏ ngỏ, má tôi thản nhiên phơi cái bụng nhăn
nheo những vết nhỏ. Má tôi kinh ngạc mà rằng: “Má không còn biết thẹn
thùng nữa” – “Thật thế má à”. Tôi trả lời rồi quay đi, tôi để ý ngắm cái
vườn. Nhìn vào bụng mẹ, điều ấy đã xúc động tôi. Không một thân thể nào
lại ít hiện hữu trong tôi bằng má tôi – mà lại hiện hữu nhiều bằng má tôi.
Lúc thơ ấu, tôi yêu quý người má tôi; lớn lên người, má tôi làm cho tôi ngại
ngùng muốn tránh, cái đó là thường; và tôi cho là thường nếu bây giờ
người má tôi vẫn còn giữ hai tính chất ghê tởm và thiêng liêng: đó là một
sự cấm kỵ. Dù sao tôi cũng ngạc nhiên rằng tôi khó chịu quá sức như thế.
Má tôi thản nhiên bằng lòng để người ta làm thế, tôi càng thêm khó chịu;
má tôi không giữ những điều cấm đoán, những thói phép đã đè nặng lên
mình suốt đời; tôi tán thành. Nhưng cái thân mình ấy, bất thần từ khước hết
cả, chỉ còn lại là một cái thân xác chẳng khác gì một cái tử thi. Cái thân xác
khổ nhục không còn biết chống cự, để cho những bàn tay chuyên nghiệp sờ
mó, thoa nắn, sự sống hình như một thứ nọa tính ngu độn kéo dài ra. Đối
với tôi thì mẹ tôi vẫn còn hiện hữu, chưa bao giờ tôi nghĩ rằng lại có ngày
mẹ tôi chết đi. Lúc chết cũng như lúc sinh của má tôi thuộc về một thời
gian huyền ảo. Khi tôi tự nhủ: má đã đến tuổi mệnh chung, đó chỉ là những
danh từ trống rỗng, cũng như nhiều danh từ khác. Lần đầu tiên, tôi thấy má
tôi là một cái tử thi chưa thành.
