Tình mẫu tử của mẹ tôi vừa sâu xa vừa chuyên chế và sự đau khổ của
chúng tôi phản ảnh những xung đột nội tâm của mẹ tôi. Mẹ tôi dễ bị thương
tổn – hai mươi năm hay bốn mươi năm sau, mẹ tôi còn hậm hực vì một lời
chỉ trích, sự oán thù mờ mịt trong đáy lòng phát lộ bằng những cách cực
hung hăng: thẳng thắn một cách phũ phàng, báng bổ thâm độc; đối với
chúng tôi thường thường mẹ tôi ác nghiệt vì ngu muội hơn là vì nguồn gốc
bạo dâm
: bà biểu lộ uy quyền của mình chứ không phải muốn làm khổ
con cái. Khi tôi nghỉ hè ở Zaza, em tôi viết thư cho tôi; qua lời văn của tuổi
niên thiếu, gì nó nói đến tâm tình, đến linh hồn, đến những vấn đề của
mình; tôi viết thư trả lời. Má tôi mở thư ra đọc to trước mặt Poupette, tâm
sự của Poupette làm bà cười ngất. Poupette giận thâm tím, tỏ sự khinh bỉ
mẹ và thề rằng không bao giờ tha thứ cho mẹ. Má tôi khóc nức nở và viết
thư yêu cầu tôi hòa giải: tôi đã ráng hòa giải.
Má tôi chỉ nhắm vào em tôi mà xác định quyền thống trị, sự thân mật
của chúng tôi làm cho bà buồn lòng. Khi biết rằng tôi không tin Thượng
Đế, mẹ tôi giận dữ mà la lên: “Má sẽ cứu thoát con khỏi ảnh hưởng ấy, má
sẽ che chở cho con!”. Những dịp nghỉ hè, mẹ tôi cấm không để cho hai đứa
ngồi gần nhau mà không có bà, chúng tôi tìm cách gặp nhau vụng trộm
dưới gốc cây hạt dẻ. Sự ghen tức ấy đã day dứt má tôi suốt đời, chúng tôi
giữ mãi thói quen không để cho mẹ biết những lúc gặp nhau.
Nhưng thường thường tình yêu nồng nàn của mẹ tôi làm chúng tôi
cảm động. Vào năm mười bảy tuổi, Poupette vô tình đã giận dỗi ba tôi và
“Bác Adrien”, bạn thân nhất của ba tôi; má tôi đã tận tình bênh vực
Poupette chống lại ba tôi vì ông không nói nửa lời với con gái đến mấy
tháng. Sau đấy, ba tôi trách em tôi không hy sinh khiếu hội họa cho công
việc bếp núc và cứ sống nhờ gia đình; ông không cho con một xu nhỏ và
nuôi dưỡng thiếu thốn. Mẹ tôi cố gắng xoay xỏa để giúp con. Sau khi ba tôi
mất, tôi không quên được má tôi đã sẵn lòng khuyến khích tôi đi xa với một
người bạn gái, có lẽ bà chỉ thở dài tôi sẽ ở lại.
Chỉ vì vụng về, mẹ tôi không giữ được mối thân giao với mọi người:
không còn gì đáng thương hại bằng sự khó nhọc của bà để giữ em tôi cách
