cũng tiêu tan theo, sự có mặt của họ làm cho thế gian hiện hữu toàn vẹn;
hình như người thân chiếm nhiều chỗ hơn trong đời sống của chúng ta; có
khi chiếm hết chỗ. Chúng ta thoát khỏi sự choáng váng ấy: họ cũng chỉ là
một người trong số những người khác. Nhưng không bao giờ chúng ta tận
tâm hết sức cho một người nào – dù trong giới hạn không thỏa đáng lắm
mà chúng ta đã định – chúng ta vẫn còn nhiều điều để tự trách. Đối với mẹ
già, chúng tôi đã phạm lỗi lười biếng, thiếu sót, không hết lòng trong những
năm gần đây. Hình như chúng tôi muốn chuộc bằng những ngày sống riêng
cho mẹ, bằng sự có mặt để mẹ được an tâm, bằng cách chiến thắng sự đau
đớn sợ hãi của mẹ. Nếu chúng tôi không hết sức chăm nom mẹ, chắc rằng
mẹ còn đau khổ hơn nữa.
Bởi vì, nếu đem so sánh với người khác, thì mẹ tôi chết được êm dịu
hơn. “Đừng phó mặc mẹ cho những người cục cằn như súc vật”. Tôi nghĩ
đến những người không thể nói câu ấy với ai: người ta sẽ phải lo ngại bao
nhiêu khi thấy mình là một người không đường chống cự, hoàn toàn ở
trong tay những y sĩ lạnh lùng, những nữ y tá quá bận rộn. Không có ai đặt
tay lên trán khi họ kinh hoảng; không có thuốc chỉ thống khi cơn đau xé
thịt, không có ai nói những lời dối trá để đánh tan sự yên lặng của hư
không. “Trong hai mươi bốn giờ má tôi đã già đi đến bốn mươi tuổi”. Câu
nói ấy cũng ám ảnh tôi. Ngày nay cũng còn những cơn hấp hối ghê rợn –
tại sao thế? Vả lại, trong phòng chung, đến lúc lâm chung, người ta lấy bình
phong quây kín giường người sắp chết; họ đã thấy cái bình phong ấy chung
quanh giường khác, ngày hôm sau giường bỏ không: vì thế họ biết cả. Tôi
tưởng tượng má tôi hàng giờ lóa mắt vì cái mặt trời đen mà không ai dám
nhìn thẳng vào đó: mắt sợ hãi mở trừng trừng, con ngươi giãn lớn. Mẹ tôi
đã chết một cách rất êm dịu, một cái chết may mắn hơn người.
