chân. Để chữa bệnh, bà tới gặp Thánh Riquier, Thánh Guillaume du
Désert. Bà lấy vải chà xát lên tượng rồi áp vào chỗ đau. Dần dà bà
không đi bộ được nữa. Người ta thuê xe ngựa để chở bà đi gặp các
thánh.
Họ ở trong một ngôi nhà thấp tè, mái lợp rạ, nền đất nện. Chỉ cần
vẩy nước trước khi quét nhà. Họ sống nhờ cây nhà lá vườn và đàn gia
cầm, bơ với kem tươi thì do trang trại để lại cho ông tôi. Họ nhắm đến
các đám cưới và lễ rửa tội từ hàng tháng trước, rồi tới đó với cái bụng
đã lép kẹp từ ba ngày để tận dụng dịp ăn uống. Một đứa trẻ trong làng,
trong thời kỳ dưỡng bệnh ban hồng nhiệt, đã chết nghẹn, miệng ói ra
những miếng thịt gia cầm bị người ta nhồi nhét cho trước đó. Mùa hè,
vào những ngày Chủ nhật, họ tới những buổi “tụ tập” nơi mọi người
thường chơi đùa và nhảy múa. Một hôm, bố tôi đã leo tới đỉnh cột mỡ,
lại bị trượt xuống trong khi chưa gỡ được giỏ đồ ăn. Cơn giận của ông
nội tôi kéo dài hàng giờ. “Cái đồ gà lôi” (bằng thổ ngữ vùng
Normandie).
Làm dấu thánh trước đồ ăn, lễ nhà thờ, lễ Phục sinh. Giống như sự
sạch sẽ, tôn giáo đem lại cho họ phẩm cách. Ngày Chủ nhật, họ ăn
mặc chỉnh tề, hát kinh Tin Kính cùng lúc với các chủ trang trại lớn, thả
tiền công đức vào giỏ. Cha tôi tham gia đội hợp xướng thiếu nhi của
nhà thờ, ông thích đi theo cha xứ làm lễ ban thánh thể cho người hấp
hối. Tất cả cánh đàn ông đều ngả mũ khi họ đi qua.
Trẻ con thường có giun sán. Để diệt giun thì người ta khâu vào bên
trong áo sơ mi, gần rốn, một cái túi nhỏ đựng tỏi. Mùa đông thì nhét
bông vào lỗ tai. Khi đọc sách của Proust hay Mauriac, tôi không tin là
họ đang kể về cái thời cha tôi còn bé. Thời của cha tôi là thời Trung
cổ.
Ông đi bộ chừng hai cây số để tới trường. Cứ đến thứ Hai, thầy giáo
lại kiểm tra móng tay, cổ áo mặc trong, tóc tai vì sợ có chấy. Ông thầy
rất nghiêm khắc, lăm lăm thước sắt trên tay, vẻ khả kính. Một số học
trò của ông đỗ hạng nhất tỉnh trong kỳ thi tốt nghiệp tiểu học, một hay
