thế giới nơi cha tôi sống, và cũng là nơi tôi sống. Và trong đó người ta
không bao giờ dùng một từ này để chỉ một từ khác.
* * *
Một hôm, đứa bé gái đi học về, bị đau họng. Cơn sốt không giảm,
bệnh bạch hầu. Cũng như những đứa trẻ khác ở Vallée, nó không được
tiêm phòng vắcxin. Bố tôi ở xưởng lọc dầu khi con bé qua đời. Khi
ông về, từ đầu phố người ta đã nghe thấy tiếng ông thét gào. Ngây dại
mất vài tuần, tiếp đó là những cơn sầu muộn, ông thẫn thờ không nói,
chỉ ngồi bên bàn nhìn qua cửa sổ. Ông tự hành hạ mình vì bất kỳ lý do
gì. Mẹ tôi vừa lau nước mắt bằng chiếc khăn lấy từ túi áo khoác vừa
kể lại, “nó mất năm lên bảy tuổi, cứ như là một vị tiểu thánh ấy”.
Một bức ảnh chụp trong mảnh sân nhỏ gần bờ sông. Áo sơ mi trắng,
tay áo xắn lên, cái quần hẳn là bằng chất liệu flanen, vai xuôi, cánh tay
hơi tròn trịa. Vẻ mặt không được hài lòng, bị ống kính bất thần tóm
được, có lẽ thế, trước khi tạo dáng ở tư thế đó. Bấy giờ ông bốn mươi
tuổi. Không có gì trong ảnh nói lên nỗi bất hạnh đã qua hay niềm hy
vọng. Chỉ có những dấu hiệu rõ ràng của thời gian, hơi có bụng, tóc
đen nhưng đã thưa dần hai bên thái dương, và những dấu hiệu kín đáo
hơn về địa vị xã hội, cánh tay khuỳnh ra, rồi nhà vệ sinh và nơi giặt
giũ mà có lẽ một người tiểu tư sản sẽ không chọn làm phông ảnh.
Năm 1939, ông không bị gọi đi lính, vì đã quá già rồi. Xưởng lọc
dầu bị quân Đức phóng hỏa thiêu rụi. Ông đạp xe trên đường quốc lộ,
trong khi bà thì được đi nhờ ô tô, bấy giờ bà đang có thai sáu tháng.
Đến Pont-Audemer mặt ông bị dính mảnh đạn súng cối, phải vào hiệu
thuốc duy nhất còn mở cửa để sơ cứu. Cảnh đạn pháo oanh tạc vẫn
tiếp diễn. Ông gặp mẹ vợ và các chị em vợ cùng con cái họ với hành
lý trên bậc tam cấp thánh đường ở Lisieux, đông nghịt người di tản hệt
như bãi đất trước mặt. Họ cứ ngỡ được an toàn. Khi quân Đức đuổi
kịp họ thì ông bỏ về L... Cửa hàng tạp phẩm bị những người không thể
