Chính vì vậy ở Burton lâu đài của Psyché cũng có hai khuôn mặt: đây là
địa ngục, là sự khủng khiếp, là các bóng ma, là những con bệnh, những ác
mộng, là lũ ma quỷ, những thế giới của nỗi nguyền rủa, sự dằn vặt, sự trăn
trở. Đây là địa ngục nhưng cùng lúc cũng chính là thế gian tuyệt đẹp nóng
bỏng, là cái đẹp dịu ngọt, là những sự kì diệu ngây ngất, là một thế gian của
ảo ảnh, của sự rạng rỡ và của niềm hạnh phúc không lời nào diễn tả nổi.
Linh hồn là thế gian của nỗi đau đớn sâu sắc nhất và của niềm vui cao
nhất. Và trong cung điện của Psyché tất cả tan hòa vào nhau, nỗi đam mê
ngây ngất, sự kì diệu ngọt ngào cùng những lời nguyền rủa đen tối, sự tuyệt
vời cùng bộ mặt ma quỷ gớm ghiếc, lời mặc khải cùng những đổ vỡ chấn
động, nỗi hân hoan, niềm hi vọng hòa cùng với sự đau buồn, khổ nhục, cái
đẹp rạng ngời vĩnh cửu cùng vái nỗi đau mất mát xé nát con tim, nỗi run sợ
trước cái chết cùng niềm hạnh phúc vô tận.
8.
Với một đời sống, như Robert Burton đã từng trải, người ta thường nói:
một đời sống phi sự kiện. Thật đặc biệt. Đời sống của Alexandros hay của
Caesar hay của Napóleon có chắc nhiều sự kiện hơn không? Và đời sống
của Columbus hay Pizarro có chắc quan trọng hơn một đời sống như của
Burton? Kolumbus chinh phục châu Mĩ, còn Pizarro chinh phục Peru.
Burton thăm viếng địa ngục, nhìn tận mắt nỗi u sầu.
Những kẻ nhìn thấy vạch ranh giới của các số phận, có kẻ trong số họ
chưa hề ra khỏi thành phố của họ, nhưng giành được những chiến thắng lớn
lao như Octavianus; có người dùng cả cuộc đời trong phòng thư viện, có vẻ
đơn độc, im lìm, phi sự kiện nhưng những cuộc phiêu lưu hoang dã, những
nguy hiểm điêu đứng, những thí nghiệm cay đắng, những vực sâu thăm
thẳm của số phận họ còn lớn hơn cả của một kẻ đi chinh phục, từng đi qua
ba phần lục địa và tham dự ba trăm trận đánh.
Những số phận nhìn có vẻ đơn độc và lặng lẽ nhiều khi sôi động, nhiều
đứt đoạn và phong phú hơn của những kẻ làm ra bộ như vậy. Nhiều đời sống
