lợi ích tinh thần vĩnh cửu cao cả, hay đúng hơn, đòi hỏi quyền con người của
chính họ.
Và cộng đồng không bao giờ muốn thừa nhận chân lí của các cá nhân
chống lại cộng đồng. Không phải vì họ không nhận ra các lí tưởng này, mà
chỉ vì cộng đồng không bao giờ từ bỏ bản thân và không muốn thay đổi
khuôn mẫu của họ. Bởi vậy sự chống đối CẦN phải có, còn người ra yêu
sách cảm thấy họ có quyền đòi hỏi một cái chưa có. Khát vọng này là một
biểu hiện chống đối, đứng ngoài và cao hơn cộng đồng, chỉ ra dấu hiệu của
một lối sống khác.
Cộng đồng thừa nhận tất cả, chỉ trừ một điều: nếu thiếu cộng đồng không
có cuộc sống. Trong thực tế quả là như vậy. Một cuộc sống con người hiện
thực, sống động không tồn tại ngoài cộng đồng.
Cô đơn dạng nào cũng là một hiện tượng xã hội dị giáo lớn nhất. Đặc biệt
lí do để cô đơn càng lớn càng không thể tha thứ. Vô ích kẻ đơn độc "có lí",
vô ích nó đơn độc vì "lợi ích chung", sau cùng nó vẫn không phải là kẻ
đúng. Nó cần phải thất bại trong sự lập dị này. Đối với nó đây là số phận, là
ý chí, là sự bắt buộc, là sự kết án, là vị thế nó đã chọn lựa: đây chính là ý
nghĩa đời sống của nó.
Nhưng cũng vì thế cộng đồng không bao giờ hòa giải với nó. Cộng đồng
tha thứ cho kẻ ác, nhưng một người, trong cái cô đơn anh hùng của mình
xây dựng thành công một đời sống tinh thần cao hơn, tích cực hơn, kẻ đó
không bao giờ được tha thứ. Lịch sử đầy rẫy những ví dụ về trường hợp này.
Thậm chí cộng đồng vẫn có thể kính trọng các nhà tiên tri và các nhà thơ
lớn nhưng sẽ không chấp nhận họ. Từ quan điểm của cộng đồng, sự cô đơn
bao giờ cũng là tội lỗi. Và tội lỗi có thể tha thứ, nếu cộng đồng bằng lòng độ
lượng giải quyết cho sự cô đơn này và tiếp nhận lại kẻ cô đơn.
Nhưng khi lòng độ lượng không đến từ cộng đồng mà do kẻ cô đơn thực
hiện, hóa ra cản trở cùng chung sống không phải do cá nhân mà chính là do
công đồng, lúc đó xã hội không tha thứ cho cá nhân nữa. Tội lỗi cần phải coi
vẫn là tội lỗi, không chỉ về mặt đức hạnh nữa mà còn là chuẩn mực đạo đức.
Sự chống đối cần phải loại bỏ.
