Chớ nhầm lẫn sự cô đơn anh hùng với cái Jaspers gọi là sự cô đơn hiện
sinh. Cô đơn hiện sinh thực ra không bao giờ chấm dứt, bởi vì đấy là hậu
trường vĩnh cửu của cộng đồng, là góc tiêu cực không thể từ bỏ của mọi sự
tiếp cận, giao tiếp, gặp gỡ. Cái gọi là "quan hệ" chỉ có thể hình dung trên
nền tảng của cô đơn hiện sinh như một khả năng, luôn luôn rình rập trong
bản thân con người, cộng đồng bất lực với nó, khi nó vượt lên và tan chảy
trong các mối quan hệ. Cô đơn hiện sinh, tiêu cực siêu hình của cộng đồng,
như một khả năng thông thường lúc nào cũng tồn tại nhưng không bao giờ
biến thành phổ biến, về sự cô đơn hiện sinh chỉ có thể diễn tả như sau: cô
đơn như một khả năng của sự sống.
5.
Từ những suy luận trên bắt đầu có thể hiểu cái Byron gọi là sự cô đơn đô
thị, hay cô đơn hiện đại. Không là cô đơn của con bệnh, của kẻ bất lương
hay bệnh thần kinh, không là sự cô đơn của kẻ mâu thuẫn, hay cô đơn anh
hùng hoặc cô đơn hiện sinh. Có sự khác biệt cơ bản, lúc Wordworth nói về
"lonely place" (nơi cô đơn) để bình yên thiền định, là sự cô đơn mà
Rousseau từng tả, lúc vợ giận dữ trong bữa ăn, ông đặt cuốn sách bên cạnh
đĩa và vừa ăn vừa đọc.
Wordworth thống trị "nơi cô đơn" ở bìa rừng, giữa những ngọn núi, tháo
bỏ sự đơn độc, giao tiếp trực tiếp với bản thân, nói theo ngôn ngữ hiện sinh,
thông qua đấy gặp "sự sống" lớn trong vũ trụ. Rousseau bù đắp khát vọng
tiếp xúc bằng việc đọc. Ngày nay chỉ cần liếc nhìn trên xe buýt, tàu điện,
trong các quán cafe, các câu lạc bộ, và ngay trong bầu không khí gia đình
cũng đủ thấy: toàn những Rousseau, vừa ăn vừa đọc sách, vắng bóng giao
tiếp, và vì không chịu nổi cô đơn, người ta chìm đắm vào sách. Con người
trở nên đơn độc.
Đại đa số con người khi đi du lịch, lúc rảnh rỗi sẽ đọc sách, nhưng ngay
lúc ở nhà cũng đọc sách; đây là cách thức tạm thời duy nhất tách rời sự cô
đơn. Đặc điểm của cô đơn hiện đại chính là sự xuất hiện nỗi cô đơn hàng
loạt - một triệu chứng tổng quát - một hiện tượng xã hội. Chưa bao giờ kẻ cô
