Ở nhà thờ thánh Peter ra, chúng tôi đi tới Spanish steps, qua quảng
trường Republica, qua Piazza del Popolo (quảng trường Nhân dân); rồi đi
qua các đường phố hẹp lát đá tới đài phun nước Trevi. Có đi bộ như vậy
mới bắt đầu hình dung được Rome và cái tinh thần thần thánh của Rome. Ở
Rome, nếu tính tỷ lệ, có lẽ đài phun nước, nhà thờ, và các quảng trường
công cộng là ba dạng công trình có mật độ dày đặc nhất. Cứ đi vài phố lại
thấy một đài phun nước giữa một quảng trường lớn hoặc nhỏ. Và nhà thờ
thì hầu như góc phố nào cũng có. Hình như từ ban đầu, người La Mã hiểu
rằng để có một xã hội tốt và một đời sống cao thì phải có một xã hội dân sự
và người dân cần được thực hành quyền dân chủ của mình bên cạnh việc
vui chơi giải trí. Họ hiểu rằng con người thực sự là một thực thể xã hội, bên
cạnh việc là một thực thể sinh học và tâm linh. Một điều nữa cũng khiến tôi
nghĩ: Rome thực sự rất nhỏ về diện tích và theo một số tài liệu tôi từng đọc
thì người La Mã cổ đại chỉ có chiều cao trung bình khoảng một mét rưỡi,
nhưng họ đã thiết kế tất cả các công trình công cộng với một sự phóng
khoáng và vĩ đại cả về ý nghĩa và kích thước thực. Những quảng trường
thênh thang, những nóc nhà cao, những hành lang đá lớn, những trụ tường
cẩm thạch mấy người ôm, những tháp nhà thờ vươn thẳng lên trời, những
bậc thềm, và những chạm trổ kỳ công… Mọi thứ đều phải cao rộng, hoành
tráng, phải như thế giới của các vị thần, của Chúa trên thiên đàng. Con
người quả là một bản sao của thế giới thần thánh; và nghiễm nhiên có thể là
thần thánh.
Sau 3 giờ chiều, Rome tràn ngập người ngồi nhàn tản sưởi nắng ở các
quảng trường – cả dân cư Rome và khách du lịch. Cũng khó mà có thể vội
vã trong một ngày nắng đẹp như thế này, giữa một thành phố chậm rãi thế
này. Trên phố, các tiệm kem đầy ắp người. Ngay cả những cảnh sát lực
lưỡng, bảnh bao cũng vừa tán chuyện, vừa ngả ngốn trên những chiếc xe
Vespa mà ăn kem thoải mái. Những người đàn ông đi bộ trên phố với một
vẻ tự tin và trễ nải của những con báo ăn no đang đi dạo. Tôi thấy cả những
ông già mặc com lê nghiêm chỉnh đủng đỉnh bước đi, vừa đi vừa liếm kem
như một đứa trẻ. Các cô gái mặc đẹp chạy rông trên phố với mái tóc đen
