này đã bị chết đói vào mùa đông vừa qua. Không gia đình nào không có
một hay hai người chết đói.
- Cha cha! Phụ nữ, phụ nữ! Phụ nữ quí như vàng, nghe chưa, Alếchxây.
Tôi nói thế đó: phụ nữ Nga ta quí như vàng. Khi nào họ đã xúc động thì
đến giọt máu cuối cùng của họ, họ cũng cho. Đúng không nào?
Cụ Mikhailô vừa nói vừa nhận đồ biếu Alếchxây và vừa tiếp tục sửa
sang công việc bề bộn hàng ngày: khâu lại cái dây da, chữa lại cái vòng cổ,
sửa lại chiếc giày v.v...
- Còn nói về tinh thần làm việc ấy à? Cậu Alếchxây của tớ này! Ta không
hơn gì họ đâu nhé. Có những anh đàn ông phải ngượng là khác nữa. Đàn
bà, thì chỉ có vấn đề cái miệng lưỡi. Ui chao! Cái miệng lưỡi đó thì thật là...
Bọn họ làm tôi phát điên lên, hoàn toàn điên. Khi nhà tôi chết, thật là khốn
khổ cho tôi, tôi tự nhủ: “Lạy Chúa, thế là tôi yên!” Chúa liền phạt tôi. Tất
cả trai tráng trong làng, ai chưa tòng ngũ khi bọn Đức đến, thì đều đi du
kích hết, chỉ còn có đàn bà. Thế là để chuộc tội, tôi trở thành viên chỉ huy
của cả đoàn phụ nữ trong xã chẳng khác một con dê đực giữ cả đàn dê cái.
Khốn khổ ơi là khốn khổ!
Alếchxây ghi nhớ sâu sắc tất cả những hình ảnh của làng giữa rừng sâu.
Dân làng Pơlavơni bị giặc Đức cướp bóc hết. Họ bị mất đủ thứ: nào nhà
cửa, dụng cụ, súc vật, đồ dùng trong nhà, quần áo, tất cả những cái gì thu
góp đời này qua đời khác mới có. Bây giờ họ sống trong rừng, suốt tháng
năm lo sợ đủ mọi thứ tai họa, và lúc nào cùng hồi hộp e phát xít biết được.
Họ đói khổ đủ điều. Họ chết chóc, nhưng hợp tác xã không tan rã. Khi con
rể cụ Mikhailô chết, cụ lên thay làm chủ tịch, đã làm đủ mọi nhiệm vụ. Cụ
đã làm cho dân làng sống đúng theo nề nếp và phong tục cũ ngay ở đáy
rừng sâu như vậy, và giờ đây, trong làng hầm hố này do cụ chỉ huy, việc
đồng áng mùa xuân tiến hành theo từng đội, từng kíp.
Lúc trong làng bị đói kém, các chị nông dân vẫn đem tất cả lúa gom lại
trong kho chung đào dưới đất. Cái gì mang theo được ở đây tuốt. Bê sinh ra
sau khi bò được cứu khỏi tay bọn Đức, được săn sóc chu đáo. Bởi vậy
trong lúc đói kém nhất, không ai chạm đến đàn bò chung cả. Con nít chẳng
