trong đội lao cải trước sau vẫn thi hành không đổi. Khi ấy dưa chuột đã
chín, cà chua bắt đầu nhuốm hồng. Đi qua vườn rau người trực nhật gánh
cơm thế nào cũng lôi về khối rau quả tươi ngon vừa trẩy xong. Người trông
coi vườn rau cũng là tù tự do, mà tất cả tù tự do đều thuộc một tầng lớp với
nhau nên thương yêu nhau, no đói có nhau. Chúng tôi được ăn cà chua và
dưa chuột sớm hơn cả những << ông cai >> và cán bộ lao cải cùng vợ con
của họ. Tính tương đối của tự do ở đây được thể hiện triệt để: bất cứ ở đâu,
hễ anh tự do hơn người khác một chút thôi, anh sẽ kiếm được nhiều lợi lộc
hơn; mà lợi lộc nhiều hay ít hoàn toàn tỷ lệ nghịch với mức độ mất tự do ở
lúc đó; ở nơi mất tự do nhất mà anh được buông lỏng một tý thôi, lợi lộc
kiếm đươc sẽ nhiều nhất.
Hai gáo đầy - chứ không phải một gáo đầy – ăn xong rồi lại nhai thêm một
đống cà chua, dưa chuột nữa vào, tất cả bọn chúng tôi đều tức bụng không
đi lại được nữa. Chúng tôi nằm kềnh trên sườn dốc bờ mương, gối đầu lên
cánh tay. Đại đội hết giờ làm việc về cả rồi, bốn bề trở nên vắng lặng khác
thường. Đám quạ về đậu trên cây liễu già ỉa xuống, phân quạ luồn qua cành
lá rơi bồm bộp trên bờ mương phủ đầy đất vàng. Mặt trời khuất sau đỉnh
núi, cánh đồng đã dẫn đầy nước phút chốc mát dịu hẳn đi. Ếch nhái đã kêu
mấy tiếng giáo đầu rời rạc. Tiếng kêu kéo dài uể oải, tưởng chừng chúng
đang ngáp dài ngái ngủ. Lát sau chúng đua nhau gào to thật lực, cả cánh
đồng đột nhiên rộn rạo tiếng << ì ộp! ì ộp! >> vừa rộn ràng vừa giận dữ.
Chúng như muốn giành lại thế gian từ trong tay con người, hơn nữa xem ra
chúng có vẻ tràn trề niềm tin tất thắng. Lúc ấy, gió chiều cũng hiu hiu từ
cánh đồng lúa mênh mông bát ngát thổi về, kéo theo vô số những đốm sáng
nhẩy nhót lấp lánh. Tôi nhắm mắt lại đắm mình vào cõi điềm tĩnh vô tri.
Điềm tĩnh vô tri là trạng thái tinh thần tối ưu trong cảnh đời, cũng được rèn
luyện rất tự nhiên trong cảnh chờ đợi dằng dặc. Bước ngoặc lịch sử chưa
xẩy ra, con người thật sự bất lực, hành động mà phạm tội, thì chi bằng
ngấm ngầm mà suy nghĩ.
Nhưng tôi suy nghĩ những gì? Tôi chẳng suy nghĩ gì hết. Thế giới bên
