lao ra cửa.
Lâu lắm rồi mới được gặp lại đại đội ơi!
Sương mai chưa tan hết. Mặt trời mới mọc, ánh vàng da cam mới chỉ lấp ló
ngọn liễu và bạch dương màn đêm còn quyến luyến mặt đất. Đứng trên gò
chúng tôi nhìn về phía bắc đập mương nhánh, một đoàn người mờ mờ xam
xám như những u hồn đang di chuyển nhanh về phía chúng tôi. Họ từ từ
tiến gần chỗ chúng tôi. Xám đã chuyển thành đen mặt mũi họ cũng hiện rõ
dần. Những khuôn mặt nghiêm trang hoặc lơi lả, khắc khổ hoặc phóng
đãng, tươi cười hoặc ủ dột, hiền lành hoặc độc ác, bảnh trai hoặc xấu dáng,
tất cả lướt qua rất nhanh dọc bờ mương theo tiếng chân bước lộn xộn. Điều
khiến người ta kinh sợ lạ kỳ là phép mầu nào đã bắt gom về đây đủ các
hạng người khác hẳn nhau như nước với lửa này, rồi đem đóng lên tất cả
những khuôn mặt ấy một dấu ấn << vết hằn lao cải >>. Vẻ mặt họ không
đến nỗi tiều tụy, vì vào thời vụ bận rộn, ăn uống không đến nỗi quá tệ.
Nhưng từng ấy khuôn mặt đều mang vẻ lạnh lùng của thầy tu khổ hạnh và
vẻ đa nghi của thầy kiện già đời. Nhất là đường hằn pháp lệnh hai bên cánh
mũi nối với nếp nhăn bên mép, tạo nên cái tướng <<đằng xà văn nhập khẩu
>> mà tướng số tối kỵ << vết hằn lao cải >> đau khổ, không thấy có trên
gương mặt những công dân bình thường, không những là biểu trưng cảnh
ngộ hiện tại của họ, mà còn quy định cả tâm lý u tối ảm đạm suốt đời họ sẽ
không sao thoát nổi.
Anh em tổ trông coi đồng ruộng đứng trang nghiêm trên gò đất không hề
giễu cợt họ, cũng không thấy tự hào gì, lẳng lặng nhìn đoàn tù đi qua. Đứng
ngoài đoàn người ấy, chúng tôi mới cảm thấy uất ức nặng nề, mới thấy
được số phận mình thật thê thảm. Tại sao lại thế nhỉ?Có đúng là chúng tôi
tranh nhau từ nhà ra đây để xem đại đội không! Đúng rồi, nhưng chúng tôi
lại không cảm nhận được tâm trạng của bà con trong làng khi kéo ra xem
đoàn tù lao cải. Đứng ngoài, họ nhìn thấy một thế giới khác, còn chúng tôi
lại nhìn thấy chính bản thân mình. Đội ngũ màu đen ấy có một chức năng là
