giáo) cũng còn tả cho ta được một cảnh hạnh phúc vị lai có rượu ngon, trái
ngọt, có những thiếu nữ đa tình, tóc đen và mắt to, và cảnh đó bọn phàm
tục chúng ta còn có thể hiểu được. Chừng nào mà cảnh Thiên đường không
linh động hơn, hấp dẫn hơn, thì không có lí gì lại bỏ cái kiếp trần này để
hưởng nó. Dại gì “bỏ mồi bắt bóng”. Khi tôi lựa nơi để đi nghỉ mát trong
vụ hè, tôi phải hỏi về nơi tôi muốn tới. Nếu Sở du lịch trả lời một cách mơ
hồ thì tôi ở nhà còn hơn, đi mà làm chi? Lên được Thiên đường, chúng ta
còn phải gắng sức đạt tới sự hoàn thiện nữa không? (Tôi chắc rằng những
người tin ở sự tiến bộ, ở sự gắng sức bảo sẽ có). Nhưng chúng ta đã hoàn
thiện rồi mà (có vậy mới lên được Thiên đường) thì làm sao còn toàn thiện
thêm được nữa? Hay là chúng ta sẽ ở không mà dạo chơi? Nếu vậy thì tại
sao không tập ở không và dạo chơi ngay từ dưới trần này đi?
Nếu chúng ta cần có một quan niệm về vũ trụ thì xin đừng thu hẹp vũ trụ
vào cái bản thân ta. Nên mở rộng nó ra một chút, rán cho nó bao gồm tất cả
vạn vật, cả đá, cây, cầm thú. Trong vũ trụ có một kế hoạch (tôi rất nghi
hoặc cái tiếng kế hoạch này, cũng như nghi hoặc tiếng “mục đích”, nhưng
xin tạm dùng nó) và có một sự an bài nào đó, và chúng ta có thể có một
quan niệm nào đó về toàn thể vũ trụ, về địa vị chúng ta trong vũ trụ, mặc
dầu quan niệm của ta thiếu tính cách cứu cánh, chung cục. Quan niệm đó
phải tự nhiên vì chúng ta là một bộ phận trọng yếu của vũ trụ, và khi chết
chúng ta lại trở về với tự nhiên. Khoa thiên văn, khoa địa chất, khoa sinh
vật và lịch sử cung cấp cho ta nhiều tài liệu để giúp chúng ta đừng quá vội
vàng đi tới kết luận. Nếu theo quan niệm đó địa vị của con người có giảm
đi ít nhiều thì cũng không phải là điều đáng quan tâm tới. Miễn là chúng ta
có một địa vị là đủ rồi; lúc đó, sống hoà hợp với thiên nhiên ở chung quanh,
con người sẽ có được một quan niệm hợp lí về nhân sinh.
2. HẠNH PHÚC CỦA TA THUỘC VỀ CẢM GIÁC
