MỘT QUAN ĐIỂM VỀ SỐNG ĐẸP - Trang 133

màu sắc, hương thơm của bãi đồng cỏ, hoặc cái xú khí của cống rãnh trong
đô thị? Chúng ta đều cho rằng một tiểu thuyết là thứ văn học chân chính
nếu nó tả được những sinh vật và cảm xúc chân thật. Một cuốn sách thoát li
nhân sinh một cách lạnh lùng thì không phải là văn học; nó càng chân thật,
cận nhân tình thì nó càng hay. Nếu nó chỉ phân tích một cách lạnh lùng,
không cho ta cảm được cái khí vị chua chát, mặn nồng của đời sống thì đọc
nó ta chán lắm.

Thi ca chỉ là chân lí đã nhuộm màu sắc của cảm xúc; âm nhạc là tình cảm
không có ngôn từ; còn tôn giáo chỉ là sự minh triết diễn thành hình ảnh.
Hội hoạ đặt cơ sở trên sự cảm giác về màu sắc; thi ca cũng đặt cơ sở trên sự
cảm giác về âm, vận, tiết điệu và trên xúc cảm. Âm nhạc là tình cảm thuần
tuý, có thể gợi cho ta được tiếng chuông, tiếng họp chợ, tiếng binh đao, có
thể tả được cái đẹp thanh tú của hoa, tiếng ào ào của sóng hoặc vẻ tĩnh
mịch êm đềm của trăng, nhưng khi nó vượt giới hạn của giác quan mà rán
diễn một ý triết học thì phải coi nó là suy đồi rồi.

Mà tôn giáo chẳng vậy ư? Như Santayana đã nói, nó mà dùng nhiều lí luận
quá thì nó cũng biến mất mà suy đi: “Chẳng may tôn giáo đó (Ki Tô giáo)
đã từ lâu không còn là sự minh triết diễn bằng hình ảnh nữa, mà đã thành ra
một thứ mê tín trong một lớp lí luận”. Ta càng biện giải, càng hợp lí hoá
các tín ngưỡng của ta, càng tin chắc rằng mình có lí thì đức thành tín của ta
càng giảm. Cho nên tôn giáo nào tự cho là đã phát minh được chân lí độc
nhất thì sẽ biến thành một môn phái hẹp hòi, cuồng nhiệt. Một tôn giáo như
vậy nuôi lòng ích kỉ của con người vì chẳng những nó làm cho tín đồ không
hiểu được những môn phái khác mà còn biến đổi sự thờ phụng thành một
lối buôn bán giữa Thượng Đế và tín đồ. Tín đồ hát thánh ca và cầu Thượng
Đế trong mọi trường hợp để được phù hộ hơn người khác, để Thượng Đế
phù hộ gia đình mình hơn những gia đình khác. Vì vậy ta thấy nhiều bà già
rất mộ đạo mà rất ích kỉ. Tóm lại sự biện giải rằng chỉ có mình mới là chính
đáng, sự tin tưởng rằng chỉ có mình mới nắm được chân lí làm cho những
tình cảm đẹp đẽ nhất do tôn giáo gây nên hoá ra xấu xa, hẹp hòi, ích kỉ.