MỘT QUAN ĐIỂM VỀ SỐNG ĐẸP - Trang 15

thảo mộc, cầm thú có cách sinh hoạt của cầm thú, loài người cũng vậy.
Cách sinh hoạt phải hợp với bản chất của mỗi loại. Mà bản chất của con
người không phải là cầm thú, cũng không phải là thánh thần. Đành rằng
trong lịch trình tiến hóa thời nào loài người cũng muốn vươn lên cao hơn,
muốn chế ngự được lòng mình, chế ngự được thiên nhiên, muốn mọc cánh
bay lên mà kết bạn với thiên thần, như Tôn Ngộ Không trong truyện Tây
Du kí; nhưng còn một thể xác sớm muộn gì cũng bị hủy diệt, còn những
nhu cầu vật chất như ăn uống, tình dục... thì con người không thể nào là
Thánh được và nhất định phải có ích nhiều khuyết điểm, nhu nhược, mâu
thuẫn… Nhận chân được điều đó – người không phải là cầm thú cũng
không phải là thần thánh – thì mới có thể tìm một lối sống, dựng nên những
học thuyết thích hợp với con người được; như vậy mới là hợp tình hợp lí,
nghĩa là hợp với tâm tình con người và hợp với luật lệ thiên nhiên, chứ
không phải hợp với những phép diễn dịch, qui nạp… của các luận lí gia. Vì
“lòng người vẫn có những lí lẽ mà lí trí không sao hiểu nổi”. Bốn chữ
“hợp tình, hợp lí” tóm tắc được tất cả triết lí của họ Lâm. Bất kì cái gì, dù
cao đẹp tới mấy, dù đúng phép luận lí tới mấy mà không hợp tình hợp lí
cũng là xấu.

Làm việc vốn là một hành động tôn nghiêm, nhưng nếu cặm cụi làm việc
mà quên ăn, quên ngủ, hóa quạu quọ, khắc nghiệt với người khác thì là
quên mình, quên người, là không hợp tình, hợp lí, là xấu.

Đề cao một lí tưởng để kiến thiết quốc gia, mưu hạnh phúc cho đồng bào là
một hành động rất cao đẹp, nhưng nếu vì mục đích đó mà gây ra những
cuộc tàn sát như Hitler đối với dân tộc Do Thái thì lại là không hợp tình
hợp lí, là xấu.

Lâm Ngữ Đường bảo triết lí đó không phải là của ông mà của dân tộc
Trung Hoa vì nó tổng hợp, dung hòa được hai triết thuyết quan trọng nhất,
có ảnh hưởng lớn nhất của Trung Hoa, tức Khổng giáo và Lão giáo. Nó
bàn bạc trong thơ văn Trung Hoa, thấm nhuần đời sống Trung Hoa và ông