nào đó rồi cho rằng một người có học thức phải thuộc những đề tài ấy. Tôi
cũng đã được hưởng thụ một nền giáo dục hoàn hảo mặc dầu có ai hỏi tôi
tên kinh đô Y Pha Nho thì tôi sẽ lúng túng lắm và có hồi tôi cứ đinh ninh
rằng Havane là tên một đảo ở gần đảo Cuba. Cái hại của một chính sách
giáo dục như trên là nó cho biết tất cả những điều mà một người có học vấn
cần biết. Vì vậy mà một cậu tú ở trường ra không cần học thêm, đọc sách
thêm nữa, vì cậu tin rằng cậu đã học cả những điều cậu cần phải học rồi.
Chúng ta nên có quan niệm này là kiến thức của mỗi người có thể có mỗi
hình thức, không thể dùng một tiêu chuẩn nào mà trắc lượng được. Trang
Tử nói rất đúng: “Đời ta có hạn mà tri thức thì vô hạn”. (Ngã sinh dã hữu
nhai nhi tri dã vô nhai)
. Xét cho cùng thì học hỏi chỉ là khám phá một
thế giới mới, hoặc như Anatole France đã nói: “Một cuộc thám hiểm phiêu
lưu của tâm linh”; nó sẽ là một cái thú chứ không phải là một cực hình, nếu
ta giữ được cái tinh thần khám phá, một tinh thần vốn rộng rãi, tò mò, có
tính cách phiêu lưu. Ta không nên nhồi sọ một cách có qui củ, đơn điệu và
thụ động mà nên tìm trong sự học vấn một cái vui cá nhân, tích cực, mỗi
ngày mỗi tăng. Khi đã bỏ chính sách cho điểm, thi cử, để phát bằng cấp rồi,
(hoặc nếu không bỏ hẳn được thì cũng đừng coi trọng nữa) thì sự học hỏi sẽ
hóa ra tích cực, vì ít nhất học sinh cũng bắt buộc phải tự hỏi mình học để
làm gì đây. Thời nay người ta học vì nhân viên ghi học bạ, vì số lương khi
ra trường, và nhiều học sinh giỏi nhất học vì cha mẹ, giáo sư, hoặc vì người
vợ sau này, để khỏi ra tình bạc bẽo với những người tốn biết bao nhiêu tiền
nuôi mình ăn học, với những giáo sư đại độ và tận tâm, còn gì bất đạo đức
bằng những tư tưởng như vậy? Học hỏi phải là việc của cá nhân, và có như
vậy học mới thành một thú vui, mới có tính cách tích cực .
2. NGHỆ THUẬT LÀ MỘT DU HÍ PHÁT BIỂU CÁ TÍNH CỦA TA
Nghệ thuật vừa là sáng tác, vừa là tiêu khiển. Hai quan niệm đó tôi cho
