MỘT QUAN ĐIỂM VỀ SỐNG ĐẸP - Trang 256

cái ngục đó. Nhưng cầm một cuốn sách trên tay là tức thì người đó được
sống trong một thế giới khác hẳn; nếu cuốn đó là một cuốn hay thì người
đó được một người giỏi đàm thoại kể chuyện cho nghe, dẫn dắt vào một thế
giới khác, một thời đại khác. Một cổ thư làm cho ta thông cảm với cổ nhân
và khi đọc ta tưởng tượng tác giả ra sao, vào hạng người nào. Mạnh Tử và
Tư Mã Thiên, đại sử gia của Trung Hoa, đều đã diễn ý đó. Mỗi ngày được
sống hai giờ trong một thế giới khác, quên những phiền toái trong đời đi,
hạnh phúc đó, người nào bị giam hãm trong cái ngục hình hài mà không
thèm khát? Xét kết quả về tâm lí thì đọc sách quả như đi du lịch.

Hơn vậy nữa, người đọc sách còn được dẫn dắt vào một thế giới suy tư. Dù
là một cuốn sách chỉ tả sự thực, thì đọc sách với đích thân nhìn thấy hoặc
sống trong cảnh, cũng có chỗ khác nhau vì người đọc thành một khách
bàng quan thoát ra ngoài cảnh. Vậy sách hay là sách dắt ta vào cái cảnh
giới trầm tư, chứ không phải chỉ tả sự thực mà thôi. Ta phí biết bao thì giờ
vào việc đọc báo hằng ngày, vì phần đông chúng ta đọc chỉ để biết tin tức
mà không chịu suy tư.

Theo tôi, bàn về mục đích đọc sách, thì không ai bằng Hoàng Sơn Cốc, một
thi hữu của Tô Đông Pha (đời Tống). Hoàng viết: “Ba ngày mà không đọc
sách thì thấy ngôn ngữ vô vị, diện mục đáng ghét” (Tam nhật bất độc thư,
tiện giác ngữ ngôn vô vị, diện mục khả tăng). Ông muốn nói rằng mục đích
duy nhất của sự đọc sách là làm cho người ta có phong vận, phong vị.
Không nên đọc sách để “trang sức tinh thần” vì nghĩ tới việc trau giồi trí
tuệ là mất thú đọc sách rồi. Có những người tự nhủ: “Mình phải đọc
Shakespeare, Sophocle và trọn bộ năm cuốn của bác sĩ Eliot để thành nhà
trí thức”. Tôi tin chắc rằng những người đó không khi nào thành nhà trí
thức. Một ngày kia họ sẽ tự bắt buộc phải đọc kịch Hamlet (của
Shakespeare) để được cái lợi duy nhất này là “đã đọc” Hamlet; nhưng
người đó sẽ phải bỏ dở mà coi nó như một ác mộng. Đọc sách mà có cảm
tưởng bắt buộc thì là không hiểu gì về nghệ thuật đọc sách cả.