Vậy chỉ có một cách chân chính để đọc sách là như Hoàng Sơn Cốc đã nói,
đọc để cho diện mục thêm khả ái, ngôn ngữ thêm ý vị. Nói diện mục khả ái,
không phải nét mặt phải đẹp đẽ đâu. Hoàng Sơn Cốc bảo “diện mục đáng
ghét”, không phải là nét mặt xấu xí. Có những bộ mặt xấu xí mà cực kì dễ
thương, và có những bộ mặt đẹp đẽ mà rất vô duyên, khả ố. Trong số tác
giả phương Tây mà tôi được coi hình, thì tôi cho nét mặt của G. K.
Chersterton đẹp nhất
. Bộ râu, cặp kính, cặp lông mày và những nét
nhăn ở chỗ lông mày giao nhau, tất cả những nét đó hòa hợp với nhau một
cách kì quái mà dễ thương! Ta có cảm tưởng biết bao ý tưởng xô đẩy nhau
sau vừng trán đó và chỉ chực phát ra ở cặp mắt sâu sắc hóm hỉnh đó. Một
bộ mặt đẹp như vậy là bộ mặt đẹp theo Hoàng Sơn Cốc, bộ mặt không đẹp
vì môi son má phấn mà đẹp vì sinh lực của tư tưởng. Còn như ý vị của
ngôn ngữ thì tùy cách ta đọc sách. Nếu đọc sách ta thấy có ý vị thì ngôn
ngữ của ta cũng có ý vị mà tác phẩm của ta cũng không thể không có ý vị.
Cho nên tôi cho ý vị và sở thích là cần nhất cho sự đọc sách. Sở thích tất
nhiên là tùy người, ta lựa sách cũng như lựa món ăn. Cách ăn uống hợp vệ
sinh nhất vẫn là thích cái gì ăn cái đó vì như vậy dễ tiêu hóa. Đọc sách cũng
vậy. Một cuốn sách thích hợp với người này mà không thích hợp với người
khác cũng như món thịt người này cho là bổ thì người khác cho là độc. Một
giáo sư đừng nên bắt học trò thích những sách mình thích mà cha mẹ cũng
đừng mong con cái có sở thích giống mình. Viên Trung Lang đã nói: “Sách
nào không thích thì bỏ, để cho người khác đọc”.
Vậy không có sách nào là nhất định phải đọc cả. Hứng thú tinh thần phát
triển cũng như thân cây hoặc lưu động cũng như dòng nước. Còn nhựa thì
cây còn lớn; còn suối thì nước còn chảy. Khi nước gặp một tảng đá thì nó
chảy vòng quanh; khi nó gặp một thung lũng tươi tốt thì nó chậm lại, uốn
khúc; khi nó gặp một hồ sâu trên núi thì nó ngừng lại một thời gian, gặp
thác thì nó cuồn cuộn đổ xuống. Không mệt nhọc, không có mục đích nhất
định, mà một ngày kia thế nào nó cũng tới biển. Không có sách nào mà mọi
người đều phải đọc, chỉ có những cuốn mà một người nào đó phải đọc vào
