một lúc nào đó, ở một nơi nào đó, trong một trường hợp nào đó, vào cái
tuổi nào đó. Tôi tin rằng, đọc sách cũng như hôn nhân, có duyên tiền định.
Dù cho rằng có những cuốn sách mà ai cũng phải đọc như Thánh Kinh
chẳng hạn thì cũng chỉ nên đọc vào một tuổi nào thôi. Khi tư tưởng và kinh
nghiệm chưa già dặn thì một tuyệt tác chỉ để lại cho ta một vị chát đắng.
Khổng Tử bảo năm chục tuổi có thể đọc Kinh Dịch, nghĩa là mới bốn mươi
lăm tuổi thì chưa nên đọc. Cái ý vị cực kì bình đạm, cái trí tuệ già dặn của
ông, chúng ta không thể nào lĩnh hội nổi nếu chúng ta chưa già dặn.
Vậy việc đọc sách có hai phương diện: tác giả và độc giả. Cái lợi ích của
sách do sự cống hiến của tác giả mà cũng do kinh nghiệm của độc giả nữa.
Một nhà nho đời Tống
bàn về bộ Luận Ngữ bảo: “Người đọc Luận Ngữ
có nhiều hạng, có người đọc xong không được sở đắc gì cả; có người chỉ
thích vài ba hàng; có người thích quá bất giác khoa tay múa chân lên”.
Tôi cho rằng tìm được một tác giả mình thích là sự tình quan trong nhất
trong sự phát triển tinh thần của ta. Trên đời có sự đồng thanh, đồng khí và
ta có thể rán tìm trong các tác phẩm cổ kim một tâm hồn giống với ta. Đọc
sách mà theo cách đó thì mới thực là có lợi. Ta phải độc lập tự kiếm lấy bực
thầy của mình. Ta không nên khuyên người khác nên thích tác giả này tác
giả khác, nên để cho bản năng của họ lựa cho họ. Nhiều văn sĩ sống cách
nhau mấy thế kỉ mà lối tư tưởng cảm xúc y như nhau, đến nỗi người sau
đọc người trước tưởng như tìm thấy được hình ảnh của chính mình trên
trang sách. Gặp những trường hợp đó, người Trung Hoa bảo rằng như có sự
chuyển kiếp, chẳng hạn Tô Đông Pha là hậu thân của Trang Tử hoặc Đào
Uyên Minh. Tô Đông Pha bảo lần đầu tiên đọc Trang Tử ông có cảm tưởng
rằng từ hồi nhỏ ông đã có nhiều ý nghĩ như Trang Tử. George Eliot khi mới
được đọc Rousseau, tinh thần kích động mạnh như bị điện giật. Nietzsche
cũng có cảm giác đó khi đọc Shopenhauer, nhưng vì Shopenhauer là một
ông thầy rầu rĩ mà Nietzsche là một môn sinh táo bạo, cho nên sau này trò
chống lại thầy. Người đàn ông nào cũng thấy tình nhân của mình mười
phân vẹn mười; người đọc sách cũng vậy, tác giả nào mình thích thì luôn
