cảnh ngữ, nhiều bức thư phóng bút, không sắp đặt tư tưởng cho chặt chẽ.
Do đó mà các môn phái, các hệ thống khó phát sinh đươc. Trí tuệ thường bị
tinh thần cận tình hợp lí, nhất là bị cảm xúc nghệ thuật áp đảo, hạn chế,
không cho nảy nở. Quả thực là người Trung Hoa không tín nhiệm tri thức,
trí tuệ.
Chẳng cần phải chứng minh rằng luận lí là một lợi khí của trí óc, nhờ đó
mà khoa học mới tiến. Tôi sở dĩ vạch những nhược điểm của tư tưởng luận
lí là chỉ để độc giả thấy một sở đoản đặc biệt của tư tưởng phương Tây,
chẳng hạn chính sách cơ giới trong chính trị của người Đức mà người Nhật
bắt chước. Luận lí cũng có vẻ quyến rũ của nó, và tôi coi loại tiểu thuyết
trinh thám là một sản phẩm thú vị của tinh thần luận lí, trong đó Trung Hoa
tuyệt nhiên không có. Nhưng luận lí cũng có mặt trái của nó
Đặc tính hiển hiện nhất của học vấn phương Tây là nó quá chuyên môn,
phân biệt tri thức thành nhiều môn quá. Sự chuyên môn hóa với những
danh từ kĩ thuật đã tạo ra hiện trạng kì dị này của văn minh phương Tây:
triết học bị kéo lùi về phía sau, đứng sau chính trị và kinh tế một khoảng rất
xa, thành thử phần đông chúng ta không quan tâm tới triết học mà chẳng hề
thấy chút ân hận nào trong lòng. Hạng trung nhân và cả hạng tri thức cũng
cho triết học là một môn chẳng cần phải biết. Đó là một hiện tượng kì dị
của văn hóa hiện đại, vì triết học đáng lẽ phải hợp nhân tâm nhân sự thì lại
cách biệt hẳn với đời sống. Hồi xưa, nền văn minh cổ điển Hi Lạp, La Mã
đâu có như vậy; ở Trung Hoa cũng không vậy: người ta có văn hóa phải
quan tâm trước hết tới sinh hoạt. Con người ngày nay trái lại chẳng chú ý gì
tới vấn đề nhân sinh cả; hay là tại chúng ta đã tiến bộ quá rồi chăng? Phạm
vi tri thức của ta đã mở rộng ra quá, chúng ta đã có nhiều “môn” quá, đến
nỗi triết học đáng lẽ phải là môn quan trọng nhất cần học hơn cả thì lại là
môn mà chẳng ai thèm học. Thành thử môn triết học cũng y như các thiên
tử nhà Chu thời Chiến Quốc, đáng lẽ được các vua chư hầu cống lễ, thì lại
mất dần quyền lực và quốc thể, chỉ còn một số ít dân trung tín nhưng nghèo
đói.
