hạng hay nói chứ không phải hạng làm thinh. Hết thảy đều muốn nghe
tiếng nói của chính mình. Ngay như Lão Tử là người đầu tiên bảo ta rằng:
“Đại khối vô ngôn” (vũ trụ không nói gì cả)
vậy mà trước khi vô ẩn ở
U cốc quan, hưởng lạc dư niên cũng quyết tâm lưu lại bộ Đạo Đức Kinh
gồm năm ngàn chữ. Đáng đại biểu nhất cho hạng triết gia thiên tài ham ăn
nói là Khổng Tử. Ông chu du “bảy mươi hai nước” để rán thuyết phục các
vua chúa; Socrate còn hơn nữa, suốt ngày dạo phố ở thành Athènes, gặp
người qua đường nào cũng vẫy người ta lại, đặt hết câu hỏi này đến câu hỏi
khác để được nghe mình dạy khôn cho người ta. Vậy câu “thánh nhân
không nói” chỉ đúng một cách tương đối.
Tuy nhiên, có một sự cách biệt giữa bực thánh và hạng có tài vì bực thánh
bàn về sinh hoạt là do những lịch duyệt của bản thân còn hạng có tài thì bàn
về những lời nói của thánh nhân, mà kẻ ngu thì lại tranh biện về những lời
nói của hạng có tài. Phái Ngụy biện Hi Lạp, đại biểu cho hạng hay nói, chỉ
dùng cái thuật “nhai văn nhá chữ”. Triết học vốn là môn trọng sự minh
triết đã biến thành một môn trọng danh từ, và số nhà ngụy biện càng tăng
thì triết học càng li khai với sinh hoạt. Các triết gia dùng càng ngày càng
nhiều danh từ, dùng những câu càng ngày càng dài; rồi những cảnh ngôn
ngăn ngắn biến thành những câu dài; những câu dài biến thành những thiên
biện luận; những thiên biện luận biến thành những chuyên thư; những
chuyên thư biến thành những bộ đại luận; những bộ đại luận biến thành
những bộ nghiên cứu về ngôn ngữ học; luôn luôn phải dùng thật nhiều danh
từ, mỗi ngày một nhiều, để định nghĩa, phân loại các từ ngữ mà người ta
dùng, phải thành lập nhiều học phái để cho khác nhau và để kế tiếp những
học phái trước; cứ như thế cho đến khi người ta quên hẳn cái cảm giác trực
tiếp và thâm thiết về sinh hoạt đi, mà hạng phàm nhân chúng ta có quyền
hỏi họ: “Ông nói cái gì thế?”. Thỉnh thoảng cũng có vài nhà tư tưởng đọc
lập được đời sống trực tiếp kích thích – chẳng hạn Goethe, Samuel
Johnson, Emerson, William James – họ không chịu dùng thứ ngôn ngữ khó
hiểu của bọn ham nói và luôn luôn chống lại tinh thần phân loại. Họ là
những nhà minh triết, giữ cho ta được ý nghĩa chân chính của triết học.
