giỏi và được biết nhiều hơn thì Mussolini sẽ khai hóa cho Ethiopie; ngược
lại nếu người Ethiopie có súng tốt, bắn giỏi và giết được nhiều người hơn
thì Hailé Sélassié
Chúng ta có thái độ uy nghi lẫm liệt của con sư tử, khinh thị lối tranh luận.
Do đó mới có sự sùng kính quân nhân, vì chỉ có quân nhân là giải quyết
được mau chóng sự bất đồng ý kiến. Cách mau nhất để bịt miệng một kẻ tự
cho mình là có lí, mang tâm tranh luận, gân cổ lên cãi, là treo cổ hắn lên.
Chỉ khi nào không có đủ sức mạnh bắt buộc kể khác chịu nhìn nhận những
tín niệm của mình thì người ta mới phải dùng đến lời nói. Người hoạt động
ít khi nói, khinh thị thói tranh biện. Vì chúng ta nói là để thuyết phục; đã có
cách để thuyết phục thì còn dùng lời nói làm gì?
Nhưng nhân loại, ngoài cái bản năng chiến đấu ra còn có cái bản năng hay
nói nữa. Xét về phương diện lịch sử, cái lưỡi cũng xuất hiện đồng thời với
quả đấm cánh tay. Loài người khác loài vật ở khả năng biết nói nên có đặc
điểm này là biết hỗn hợp dùng cả cái lưỡi và quả đấm. Điều đó cho phép ta
tiên đoán rằng các tổ chức như Hội Vạn quốc
, Thượng Nghị viện Huê
Kì hoặc Hội thương gia…, tóm lại những cơ quan cho ta cơ hội để nói, sẽ
tồn tại hoài. Hình như khi tìm lẽ phải, chúng ta phải nói. Điều đó đáng quí
vì nói là đặc tính của các vị thần. Nhưng chúng ta khác các vị thần ở điểm
này: chúng ta chỉ biện luận tới một mức nào đó thôi; tới cái mức mà một
bên thấy lung túng mà lại có những cánh tay mạnh hơn, không muốn tranh
luận nữa, lật đổ cái bàn, nắm cổ đối thủ mà đả; đả chán rồi ngó chung
quanh, hỏi bọn thính giả bồi thẩm: “Tôi nói đúng hay sai?”. Và thính giả
luôn luôn trả lời: “Ông nói đúng”. Không tin, xin bạn cứ lại các trà thất thì
biết. Chỉ có loài người là giải quyết mọi việc như vậy. Thần thành chỉ dung
lời nói để giải quyết sự xung đột; cầm thú chỉ giải quyết bằng bắp thịt, bằng
nanh vuốt; duy có loài người là dùng hỗn hợp tạp cả miệng lưỡi và cánh
tay. Thần thánh chỉ tin ở công lí, cầm thú chỉ tin ở sức mạnh, duy có loài
người là tin rằng sức mạnh là công lí. Trong hai bản năng đó, bản năng hay
nói, nghĩa là rán sức tìm xem ai có lí, tất nhiên cao quí hơn bản năng chiến
