MỘT QUAN ĐIỂM VỀ SỐNG ĐẸP - Trang 74

Nếu tư tưởng tự do là hoạt động cao quí nhất của các trí tuệ thì áp chế tư
tưởng là hành động bỉ lậu nhất. Euripide định nghĩa nô lệ là người mất tự
do tư tưởng hoặc mất tự do phát biểu ý kiến. Chính thể chuyên chế nào
cũng là xưởng chế tạo nô lệ. Ở thế kỉ hai mươi này, ở phương Đông,
phương Tây, ở ngay những xứ văn minh, nhan nhản những hạng nô lệ đó.
Cho nên tôi cho rằng chính thể độc tài nào cũng là thoái hoá về phương
diện tinh thần. Xét chung thì cả thời trung cổ mà xét riêng thì thời thanh trừ
tôn giáo ở Y Pha Nho đều là thoái hoá. Nhiều chính trị gia thiển cận hoặc
nhiều giáo sĩ có thể nghĩ rằng tin tưởng hoặc tư tưởng có nhất trí thì xã hội
mới có trật tự, mới được hoà bình, nhưng xét lịch sử thì hậu quả của chính
sách đó luôn luôn bi thảm, làm mất giá trị con người. Các nhà chuyên chế
đó khinh thị nhân dân, ngây thơ tin rằng có thể qui định tâm trí con người
được và hễ cơ quan tuyên truyền bảo phải thích hoặc ghét cuốn sách nào,
khúc nhạc nào, phim hát bóng nào thì nhân dân sẽ thích hoặc ghét những
cuốn sách đó, khúc nhạc đó, phim đó. Chính phủ chuyên chế nào cũng tìm
cách trộn lộn văn chương với tuyên truyền, nghệ thuật với chính trị, tôn
giáo với sự tôn sùng kẻ thống trị.

Như vậy là vô lí, mà nếu những kẻ kiểm tra tư tưởng đó đi quá trớn thì là
họ tự tạo ra khí giới để tự diệt họ. Mạnh tử nói: “Vua coi bề tôi như cỏ rác
thì bề tôi coi vua như khấu thù” (Quân chi thị thần như thổ giới, tắc thần thị
quân như khấu thù). Trên thế giới không có quân đạo tặc nào tàn bạo bằng
kẻ đoạt mất tự do tư tưởng của ta. Mất tự do đó thì ta sẽ có khác chi loài
thú. Cho nên theo Mạnh tử, vua càng khinh bề tôi, càng cướp bóc của họ
bao nhiêu thì bề tôi càng oán vua bấy nhiêu. Mà không có gì quí báu, riêng
tư chí thiết bằng những tín ngưỡng về tri thức, luân lí hoặc tôn giáo cho nên
ta không thù kẻ nào bằng kẻ cướp của ta cái quyền tư tưởng, tín ngưỡng.
Hạng chuyên chế về tinh thần luôn luôn là thoái hoá, cho nên có những
xuẩn động, đó là điều tự nhiên; nhưng lương tâm của nhân loại sẽ chống cự
lại, đả kích chế độ chuyên chế mà cái tự do của lương tâm không thể nào bị