chinh phục cả.
3. ÓC TƯỞNG TƯỢNG
Tâm lí chung của con người là bất tri túc. Trong các loài động vật chỉ loài
khỉ là thật rầu rĩ, nhất là giống tinh tinh. Đã có lần tôi thấy một con tinh
tinh y hệt một triết gia; vì u uất với trầm tư có khác gì nhau đâu. Nhìn vẻ
mặt của nó, tôi chắc rằng nó đang suy tư. Con bò cái không có vẻ suy tư,
nhất là không có vẻ trầm tư về triết lí vì lúc nào tôi cũng thấy nó thoả mãn.
Chỉ có con khỉ là như chán chường về đời sống. Vĩ đại thay con khỉ!
Có thể rằng sở dĩ triết lí phát sinh là do những cảm giác buồn bực, bất mãn.
Dù sao, một đặc tính của nhân loại là có cái hoài bão đeo đuổi một lí tưởng,
cái hoài bão đó u uất, mơ hồ và lặng lẽ. Sống trong một thế giới thực, loài
người còn mơ tưởng tới một thế giới khác. Có lẽ người khác khỉ ở điểm:
khỉ chỉ biết chán ngán, buồn bực thôi, người còn biết tưởng tượng nữa.
Chúng ta cũng biết đứng núi này trông núi nọ, cũng mơ mộng. Chú binh
nhì mơ mộng được làm cai, thầy cai mơ mộng được làm đại uý, ông đại uý
mơ mộng được làm đại tá; ông đại tá nếu có khả năng một chút, lại cho
chức đại tá là tầm thường, nhưng ông không nói rằng ông muốn thăng
chức, ông dùng những lời thanh nhã hơn: chỉ muốn phục vụ quốc dân một
cách hữu hiệu hơn thôi. Vì vậy thế giới gần như một cao lâu: ai ăn món nào
kêu món nấy, mà ai cũng nghĩ rằng món người khác kêu vẫn ngon hơn món
mình kêu. Cho nên có câu “Văn mình, vợ người”: văn của mình bao giờ
cũng hay hơn văn của người, còn vợ mình bao giờ cũng xấu, vụng hơn vợ
người. Không một ai thoả mãn cả. Ai cũng muốn làm một người khác,
được làm một người khác rồi lại muốn một người khác nữa.
Tánh chung đó có lẽ do sức tưởng tượng và khả năng mơ tưởng của ta.
Người nào càng tưởng tượng mạnh thì lại càng luôn luôn bất mãn. Cho nên
