MỘT QUAN ĐIỂM VỀ SỐNG ĐẸP - Trang 92

là ánh sáng của tinh tú, là nhịp điệu trong âm nhạc, thi ca, là cái tươi đẹp
của hoa, là màu sắc của lông chim, là cái duyên dáng của đàn bà, và là sinh
khí trong học vấn. Linh hồn thì phải có tình cũng như âm nhạc thì phải biểu
tình. Nhờ có tình mà lòng ta mới ấm áp, mới có đủ sinh lực để vui vẻ đối
phó với cuộc đời.

Nhưng có lẽ tôi đã lầm mà dùng chữ passion để dịch chữ tình của Trung
Hoa; dùng chữ sentiment thì đúng hơn chăng vì chữ này có cái nghĩa êm
đềm hơn, ôn nhu hơn, không gợi những tình cảm cuồng nhiệt như chữ trên.
Hay là chữ tình có cái nghĩa rất gần với các nhà lãng mạn đầu tiên gọi là
Sensibilité, tức cái tình của các tâm hồn nồng nàn, đại lượng và nghệ sĩ.

Nhưng nếu cái phương Tây gọi là passion khác với cái mà họ là sentiment,
và có tính cách sôi nổi, cuồng nhiệt, thì quả người Trung Hoa không có
tiếng để trỏ nó, và đành phải tạm dùng chữ “tình” vậy. Mà như vậy có phải
là vì tính tình của dân tộc Trung Hoa khác các dân tộc phương Tây không,
có phải là vì người Trung Hoa không có những nhiệt tình vĩ đại nó xâm
đoạt tâm hồn và làm tài liệu cho những bi kịch trong văn học phương Tây
không? Có phải vì vậy mà văn học Trung Hoa không sản xuất những bi
kịch hiểu theo cái nghĩa Hy Lạp không, mà trong bi kịch Trung Quốc
thường có những nhân vật gặp cảnh nguy kịch thì thường khóc lóc và
nhường nhân tình cho kẻ thù, hoặc như Sở Bá Vương, giết chết tình nhân
rồi tự vẫn luôn không? Lối kết thúc như vậy không làm vừa lòng khán giả
phương Tây, nhưng đời sống Trung Hoa ra sao thì văn học họ như vậy. Con
người chiến đấu với định mạng rồi bỏ cuộc, và bi kịch tiếp tục trong hồi ức,
hối hận và tưởng vọng, như trường hợp vua Đường Minh Hoàng, vì quân
lính nổi loạn mà phải đau xót ra lệnh cho Dương Quí Phi tự tử rồi nhớ tiếc,
nằm mê thấy nàng. Trong kịch Trung Hoa, ý nghĩa bi thảm hiện ra sau khi
kết thúc, và nỗi buồn kéo dài ra, mỗi lúc một thấm thía. Trong khi tị nạn,
dưới trận mưa dầm, Đường Minh Hoàng nghe tiếng lục lạc của đàn bò trên
đồi xa vẳng lại, mà soạn ra bản Vũ lâm linh khúc để kỉ niệm ái phi; ông
nhìn thấy cái gì, cầm tới vật gì, hoặc là một nữ tì già, hoặc là một chiếc