MỘT QUAN ĐIỂM VỀ SỐNG ĐẸP - Trang 93

khăn còn vương lại chút dư hương, đều nhớ lại hình ảnh ái phi và bi kịch
kết thúc ở cái hồi ông được các đạo sĩ giúp mà gặp lại hương hồn Dương
Quí Phi trên tiên cảnh.

Tình đó nếu không phải là thứ passion (nhiệt tình) thì là thứ sensibilité (đa
cảm) của phái lãng mạn phương Tây. Nhưng nó chính là thứ passion mà
tính cách kịch phát đã giảm đi. Vậy triết gia Trung Hoa khinh cái “tình
dục” nhưng vẫn trọng cái nhiệt tình hoặc cái tình cảm và coi nó là cơ sở
cho đời sống bình thường, cũng như coi tình vợ chồng là cái gốc của nhân
luân.

Nhiệt tình hay tình cảm là vấn đề bẩm sinh; chúng ta mới sinh ra đã có
người đa cảm, có người không; chúng ta không thể lựa thiên tính của ta
được, cũng như không thể lựa cha mẹ được. Nhưng không có một đứa trẻ
nào hoàn toàn lãnh đạm cả; lớn lên ta đánh mất lần lần cái tấm lòng hồi nhỏ
mà mất nhiệt tình đi. Bản tính đa cảm bị hoàn cảnh khắc nghiệt tiêu diệt,
bóp nghẹt, làm cho suy nhược đi, phần lớn là tại ta không gắng sức hoặc
không biết cách bảo vệ nó. Trong khi “rút kinh nghiệm ở cuộc đời” ta tàn
hại bản tính của ta, ta tập thói cứng cỏi, hư nguỵ, thường khi tàn nhẫn nữa,
thành thử bộ thần kinh của những kẻ tự khoe là mỗi tuổi một thêm lõi đời,
càng ngày càng nhụt đi, tê liệt đi – nhất là trong giới chính trị và thương
mại. Kết quả là ta thành hạng người “tiến thủ” (go-getter) gạt tất cả các
người khác ra để leo lên đỉnh danh vọng, hạng ý chí sắt đá, kiên quyết, vô
tình vô nghĩa, coi tình nghĩa là một thứ lí tưởng lố bịch hoặc một thứ đa
cảm bệnh hoạn. Thế giới này chật những người lòng khô khan như vậy, và
họ không đáng cho tôi khinh nữa. Nếu một ngày nào đó, quốc gia cần làm
tuyệt tử chủng, hạng người không thích hợp với đời sống thì phải bắt đầu từ
hạng người vô tình về đạo đức, vô cảm về nghệ thuật, hạng người lòng trơ
trơ như đá, tàn nhẫn để thành công, lạnh lùng khi quyết định: hạng đó đáng
tuyệt tử chủng hơn bọn điên và bọn ho lao. Vì tôi nghĩ rằng nếu một người
có tình cảm, có nhiệt tình, có thể làm những việc lố bịch, ngông cuồng, thì
người vô tình không còn cái vẻ con người nữa. So với kĩ nữ Sapho trong